Όταν ανοίγουν τα μπαούλα πλάθουν ιστορίες... Από την παλιά Αλεξανδρούπολη έως τον έρωτα του ποιητή Σεφέρη

Από το Τσιναρλί τσιφλίκ της Νέας Χηλής, την Εταιρεία Οίνων & Οινοπνευμάτων και την παλιά Αλεξανδρούπολη... στις οικογένειες Ζάννου, Λόντου και Μέντα.

της Ουρανίας Πανταζίδου

Πρόσφατα ήρθαν στην κατοχή μου τρία συμβόλαια αγοραπωλησίας αγροτεμαχίων. Και τα τρία αγροτεμάχια ανήκουν στη θέση ΣΙΜΣΑΡΙ της Κτηματικής περιοχής Τσιναρλί τσιφλίκ της Νέας Χηλής Αλεξανδρούπολης. Το τσιφλίκι βρίσκεται στα βορειοδυτικά του οικισμού και έως το 1939 ανήκε στην Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευμάτων της Αθήνας.

Για έναν ανεξήγητο λόγο άρχισα να ψάχνω πληροφορίες για τη συγκεκριμένη εταιρεία. Και τότε με έκπληξη είδα να έρχονται στην επιφάνεια πολυποίκιλες πληροφορίες, που έπλαθαν μικρές ιστορίες. Σκέφθηκα να τις καταγράψω γιατί μου έδιναν ένα όμορφο ταξίδι.

Και ποιος ξέρει, ίσως να καταφέρω να σας πάρω μαζί μου σ΄ αυτό το ταξίδι...

Για την περιοχή του Τσιναρλί, τον πάλαι ποτέ κυνηγότοπο των Αθηναίων, είχα αναφερθεί σε παλαιότερα άρθρα μου. Παραθέτω δυο αποσπάσματα, μέσα από τα "Κυνηγετικά Θησαυρίσματα" του Άγγελου Ποιμενίδη.

«...Και αναφέρω συγκεκριμένα τον Τσιναρλή, τον χείμαρρο αυτόν για τον οποίον έγραψα και άλλοτες ότι τον χαρακτηρίζω το μοναδικό κυνηγοτόπι της πατρίδας, διότι προ 40 ετών κυνηγούσαμε γύρω από αυτόν όλα τα θηράματα κατά εποχές: αγριογούρουνα, λύκους, ζαρκάδια, πέρδικες, τσακάλια, αλεπές, λαγούς, καμποπέρδικες, ορτύκια, τρυγόνια, φάσσες, περιστέρια… Ήταν ένας παράδεισος τα γύρω του από κάθε θήραμα». www.alexpolisonline.com/2017/12/blog-post_482.html

Επίσης σε άλλο άρθρο μου με τίτλο «Από το Ουτς Κουρναλί στη Νέα Χηλή» σημειώνω:

«... Προχθές ξεπάστρεψαν οι αξίνες και το τελευταίο παρόχθιο κομματάκι της ζούγκλας του και έτσι έσβησε η δόξα του. Εννοείται πως το ξεπάστρεμα των όχτων του Τσιανρλή γίνεται από χρόνια τώρα και η προκοπή είναι ότι, ενώ ο Τσιναρλής ήταν ποτάμι, που έτρεχεν ολοχρονίς και δροσιζόμασταν και στάλιαζαν τα πρόβατα και ποτίζονταν οι πέρδικες και φώλιαζαν στα πλατάνια του τα τρυγόνια, σήμερα δεν έχει στάλα νερό ούτε όταν βρέχει. Ξηράθηκεν όπως η Σαχάρα, από δύο-τρία χρόνια τώρα! Sic transit gloria mundi» (λατ. φράση = έτσι παρέρχεται η δόξα του κόσμου). www.alexpolisonline.com/2017/02/blog-post_36.html

Η θέση Σιμσάρι στο Τσιναρλίντερε, όπως το αποκαλούσαμε ήταν κάποτε ο τόπος των Πρωτομαγιάτικων εκδρομών μας. Σήμερα, όπως μου είπαν, η περιοχή ονομάζεται Πλατανίτης (τσινάρ = πλάτανος και ντερέ = ρέμα, χείμαρρος).

Τα τρία συμβόλαια διηγούνται: Πρόσφυγες από τον Πόντο στη Νέα Χηλή Αλεξανδρούπολης

Το 1939 αρκετοί κάτοικοι του οικισμού της Νέας Χηλής ίδρυσαν τον Συνεταιρισμό Εξαγοράς Γαιών Τσιναρλί Τσιφλίκ Νέας Χηλής με σκοπό την αγορά της έκτασης Σιμσάρι, κτηματικής περιοχής Τσιναρλί Τσιφλίκ.

Η έκταση περιήλθε στην κατοχή των μελών του συνεταιρισμού από εξαγορά από την Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευμάτων και έγινε η διανομή συμβολαίων πριν το 1940 (υπάρχει η διανομή του 1939 με τους ιδιοκτήτες) και κατά τη Γερμανοβουλγαρική Κατοχή των ετών 1940-1944 αυτά καταστράφηκαν ή χάθηκαν.

Η αγορά του τσιφλικιού, μετά την εκχέρσωσή του σίγουρα θα επέτρεπε στους κατοίκους του οικισμού να μεγαλώσουν τη γη την οποία ήδη καλλιεργούσαν και η οποία προερχόταν από τον κλήρο που είχε παραχωρηθεί στους πρόσφυγες. Έτσι θα μπορούσαν ν΄ αυξήσουν το εισόδημά τους αλλά και την αγροτική οικονομία της περιοχής γενικότερα.

Και όχι μόνο. Θα έκαναν πράξη την τότε εγκύκλιο του Ιωάννη Μεταξά που συνιστούσε, καμία σπιθαμή γης να μη μείνει ακαλλιέργητος, ώστε να κερδηθεί η μάχη της αυτάρκειας.

Τα συμβόλαια που ήρθαν στην κατοχή μου αφορούν αγοραπωλησίες που πραγματοποιήθηκαν από παλιά μέλη του συνεταιρισμού το 1976. Οι ιδιοκτήτες ήταν πρόσφυγες από τον Πόντο που εγκαταστάθηκαν στη Νέα Χηλή μετά την ανταλλαγή (πίνακας απογραφής αγροτών προσφύγων 1928):

α. Νικόλαος Σαμλίδης του Πολυχρόνη και της Παρθένας, που γεννήθηκε στη Σαμψούντα το 1886.

β. Ελευθεριάδης Νικόλαος του Ιωάννη και της Δέσποινας γεννημένου, όπως γράφει το συμβόλαιο στη Μικρά Ασία το 1914. Η Δέσποινα Ελευθεριάδου ήταν από το Κερπιτσλή Αμάσειας.

γ. Κοτσαρίδου Μαρία, χήρα Κυριάκου Κοτσαρίδη, το γένος Γεωργίου και Αναστασίας Τοματσίδη, γεννηθείσα στη Ρωσία το 1903 (ο Κυριάκος Κοτσαρίδης του Βασιλείου ήταν από το Χαϊδάρ Αμάσειας).

Από τους ιδιοκτήτες των όμορων αγροτεμαχίων μπορούμε να δούμε – σε πρώτη ανάγνωση και άλλα μέλη του συνεταιρισμού όπως οι Κων/νος και Αναστάσιος Κοσίδης, Νικόλαος Πεχλιβανίδης, Δημ. Γαλανός, Ανέστης Παπαδόπουλος, Θωμάς Λιθοξόου, Ιωάννης Εξαρίδης κ.α.

Ακούγοντας συζητήσεις από παλαιότερους μου έλεγαν ότι η συγκεκριμένη έκταση αγοράστηκε από κάποιον Κανέτσο. Εκτιμώ ότι ο Κανέτσος είχε λειτουργήσει εκ μέρους της Εταιρείας Οίνων & Οινοπνευμάτων.

Σε διαφήμιση του 1908 μπορούμε να δούμε την εταιρεία Χ.Ι. Κανέτσος & Υιοί που εμπορεύονταν προϊόντα της Ελληνικής Εταιρείας Οίνων & Οινοπνευμάτων Αθηνών.

Την Εταιρία Οίνων και Οινοπνευμάτων και Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων και του αντιπροσώπου της στην Αλεξανδρούπολη (ακόμη Δεδέαγατς) Χ. Κανέτσο και Υιοί θα τη συναντήσουμε και στον Οδηγό του Γ.Ν. Μιχαήλ 1920-1921.

Σύμφωνα με τον Οδηγό, στην Αλεξανδρούπολη τότε κατοικούσαν 5.293 Έλληνες, 400 Τούρκοι, 400 Βούλγαροι, 550 Αρμένιοι και 230 Εβραίοι.

Να υπενθυμίσω ότι η πόλη είχε απελευθερωθεί στις 14/5/1920 και η παλιννόστηση των Θρακών στις εστίες τους (που είχαν εγκαταλείψει το 1913 εξαιτίας της παραχώρησης της Θράκης στους Βούλγαρους) βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη.

Σχετικά με την παλιννόστηση των Θρακών είχα αναφερθεί σε παλαιότερο άρθρο μου: www.alexpolisonline.com/2020/03/blog-post_64.html

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη λήξη του Εμφυλίου οι συμμετέχοντες στο συνεταιρισμό αιτήθηκαν από την Αγροτική Τράπεζα δάνειο 50.000.000 δρχ. για την εκχέρσωση του τσιφλικιού Τσιναρλί Τσιφλίκ. Μάλιστα, όπως γράφει η εφημερίδα ΘΡΑΚΙΚΑ ΝΕΑ στις 30/10/1949, για τη χορήγηση του δανείου είχε μεσολαβήσει ο βουλευτής Έβρου Παπανικολάου Δημήτριος (εκλέχθηκε το 1946).

Σε παλαιότερο άρθρο μου είχα αναφερθεί στις εκλογές του 1946 στον Έβρο: www.alexpolisonline.com/2018/04/1946.html

Οι παρεμβάσεις του βουλευτή δεν σταμάτησαν εκεί. Πάντα μέσα από την εφημερίδα ΘΡΑΚΙΚΑ ΝΕΑ θα πληροφορηθούμε για την άμεση μεσολάβησή του σε αίτημα των κατοίκων ώστε να αποσταλεί ειδική μπαταρία για τη λειτουργία ελκυστήρων, για να προχωρήσουν οι εργασίες εκχέρσωσης του Τσιναρλί τσιφλίκ.

Τα μέλη του συνεταιρισμού, μέσω των εκπροσώπων τους Γ. Κοσίδη και Γ. Εμμανουηλίδη, θα ευχαριστήσουν όσους τους στήριξαν για την εκταμίευση του δανείου και τη διάθεση του ειδικού μηχανήματος για την εκχέρσωση (εφημερίδα Ελεύθερη Θράκη 31/10/1949).

Βλέπουμε στην επιστολή να ευχαριστούν και κάποιον Παλαιολόγου, που φαίνεται ότι ήταν ο εισαγωγέας του μηχανήματος εκχέρσωσης.

Στην παρακάτω φωτογραφία απεικονίζονται κάτοικοι της Νέας Χηλής. Πιθανόν να είναι από την εκχέρσωση της εν λόγω περιοχής.

Μικρή ιστορία για την Εταιρεία Οίνων & Οινοπνευμάτων

Την Εταιρεία Οίνων & Οινοπνευμάτων ίδρυσαν ο Αριστόβουλος Ζάννος (με καταγωγή από τη Μυτιλήνη - πραγματικό επώνυμο Κωνσταντινίδης) μαζί με τον κουνιάδο του Εμμανουήλ Ρως το 1906.

Η εταιρία προϋπήρχε από το 1884, γνωστή ως «Οινοποιητική Εταιρεία Ζάννος και Ρως». Στη συνέχεια θ΄ ακολουθήσει η διεύρυνση των δραστηριοτήτων της εταιρείας - νέα προϊόντα, νέες υπηρεσίες, νέες γεωγραφικές περιοχές κ.λ.π.

Έτσι στα χρόνια που ακολουθούν βλέπουμε ορισμένες από τις εταιρίες που ίδρυσαν τα μέλη της οικογένειας Ζάννου ή στις οποίες είχαν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, ενεργό συμμετοχή, από τα τέλη του 19ου αιώνα έως την κήρυξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου: Οινοποιητική Εταιρεία Ζάννος και Ρως, Ανώνυμη Εταιρεία Οινοποιίας και Γεωργικής Βιομηχανίας, Ανώνυμη Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευμάτων, Γενική Βιομηχανική Εταιρεία ΒΙΟ, ΕΡΓΟΝ, ΒΕΛΟΣ, Ανώνυμη Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων, TEKTΩN κ.α.

Σημαντικός σταθμός για την εταιρεία ήταν η συνεργασία με την Τράπεζα Αθηνών - διευθυντής της τότε ήταν ο Ι. Πεσματζόγλου, που συνδεόταν φιλικά με τον Αριστόβουλο Ζάννο. Από τη συνεργασία εκείνη προέκυψε η Ανώνυμη Εταιρεία Οινοποιίας και Γεωργικής Βιομηχανίας. Στην εταιρεία εργάζονταν και τα 4 αδέλφια Ζάννου. Αξιοπρόσεκτο στην εταιρεία είναι και το όνομα του Επαμεινώνδα Χαρίλαου, με καταγωγή από την Αίνο της Ανατολικής Θράκης.

Στο διοικητικό συμβούλιο της ΒΙΟ βρίσκουμε και τον δικηγόρο και κτηματία Αχιλλέα Μαυρίδη, πεθερό του Μιλτιάδη Α. Ζάννου από τη Φιλιππούπολη της Ανατολικής Ρωμυλίας (Βόρεια Θράκη).

Το 1924 ιδρύθηκε η Εταιρία ΕΡΓΟΝ. Ο τομέας δραστηριοτήτων της εταιρείας ήταν «η εκτέλεση έργων οδοποιίας, ασφαλτοστρώσεων, οικοδομικών, ως και πάσης εν γένει σχετικής εργασίας οιουδήποτε τεχνικού έργου και η μελέτη τούτων».

Στην εταιρεία ΕΡΓΟΝ εργάστηκε και ο Ανδρέας Λόντος, σύζυγος από το 1923 της Μαρίκας Ζάννου (αδελφή του Κλεάνθη Ζάννου), που αργότερα έγινε γνωστή ως Μαρώ Σεφέρη, σύζυγος του νομπελίστα ποιητή Γιώργου Σεφέρη.

Η Μαρίκα Ζάννου (αριστερά) με την αδελφή της Αμαρυλλίς Δραγούμη
www.erotas-thanatos.net

Ο Ανδρέας Λόντος ήταν Αξιωματικός του Βασιλικού Ναυτικού, απ΄ όπου παραιτήθηκε όταν παντρεύτηκε με τη Μαρίκα Ζάννου για ν΄ ασχοληθεί με τις επιχειρήσεις της οικογένειας.

Έτσι τον βλέπουμε στα έργα του δρόμου Θεσσαλονίκης - Καβάλας - Αλεξανδρούπολης, με έδρα τη Θεσσαλονίκη.

Από μαρτυρία της Μαρίκας Ζάννου - Λόντου γνωρίζουμε ότι την περίοδο 1930-1933 ζούσαν στη Θεσσαλονίκη. Μάλιστα ο Ανδρέας Λόντος υπήρξε Γενικός Γραμματέας του νεοϊδρυθέντος Ναυτικού Ομίλου Θεσσαλονίκης (έτος ιδρύσεως 1931) ενώ και η Μαρίκα κινούνταν στους πνευματικούς κύκλους της Θεσσαλονίκης.

Επίσης μέλη της οικογένειας Ζάννου εμπλέκονται και με την εταιρεία ΤΕΚΤΩΝ, που είχε αναλάβει τα έργα του δρόμου Καντίκιοϊ - Σεϊμερλή - Νέα Ορεστιάδα. Η εταιρεία είχε τα γραφεία της στη Θεσσαλονίκη, στο Μέγαρο Δρακούλη.

Αξίζει εδώ να προσθέσω ότι Γενικός Διοικητής Θράκης από τις 20 Μαρτίου έως τις 19 Ιουλίου 1935 ήταν ο Δημήτριος Λόντος, ξάδελφος του Ανδρέα Λόντου. Επίσης υπήρξε Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ στην Κυβέρνηση Παναγή Τσαλδάρη από 25/9 έως 10/10/1935 και στη συνέχεια βουλευτής. Επί δικτατορίας Μεταξά εξορίστηκε, ενώ στην Κατοχή διέφυγε στη Μέση Ανατολή. Συμμετείχε στο Συνέδριο του Λιβάνου (1944) με το Λαϊκό Κόμμα.

Σχετικά με τα έργα οδοποιίας του Νομού Έβρου υπήρχαν πολλές αστοχίες από την ανάδοχο εταιρεία ΤΕΚΤΩΝ. Όπως γράφει η εφημερίδα ΠΡΟΟΔΟΣ στις 17/8/1935 υπήρχαν πολλά προβλήματα στον εθνικό δρόμο Ορεστιάδας - Αμμόβουνου, όπως και στο δρόμο Αλεξανδρούπολης - Λουτρών - Φερών.

Μάλιστα, όπως έγραφε στο ίδιο φύλλο ο εκδότης της εφημερίδας Αθ. Ζαρδαλίδης, είχε σκοπό ν΄ ασχοληθεί εκτενέστερα με το ζήτημα στο προσεχές φύλλο. Κάτι που όμως δεν έγινε. Άγνωστο το γιατί. Ίσως ο λόγος να ήταν η επικρατούσα έκρυθμη πολιτειακή κατάσταση. Μετά το αποτυχημένο Κίνημα των Βενιζελικών υπήρχαν απολύσεις, συλλήψεις, εξορίες, λογοκρισία, δικαστήρια εκδοτών κ.α.

Η εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ στις 28/8/1935 δημοσιεύει από την Αλεξανδρούπολη την είδηση ότι διάφοροι μπράβοι των βασιλοφρόνων επιτίθονταν με ανώνυμες απειλητικές επιστολές εναντίον των δημοκρατικών διευθυντών. Και κάνει λόγο για τις επιθέσεις κατά του τυπογραφείου των αδελφών Σακελλαρίδη, όπου τυπώνονταν οι δημοκρατικές εφημερίδες ΑΔΙΑΛΛΑΚΤΟΣ (διευθυντής Αθ. Αθανασιάδης) και ΠΡΟΟΔΟΣ (Αθ. Ζαρδαλίδης) ως εξής: «Άτιμοι, τον βασιλιά θα τον φέρουμε και θα τον βάλωμε να σας κρεμάση εις την πλατείαν της Δημαρχίας. Η ζωή σας δεν πιστεύομε να διαρκέση πέραν των τριών ημερών. Αφού σας δέσωμε θα σας πετάξωμε στη θάλασσα. Ο Γιώργος θα έλθη διότι τον θέλομε. Μ΄ αυτά που γράφετε στις παληοεφημερίδες σας δεν μπορείτε να μας κάμετε τίποτε. Ζήτω ο βασιλεύς. Ζήτω η Εθνική Ένωσις Βασιλοφρόνων».

Το Κίνημα του Κονδύλη που ακολούθησε τον Οκτώβριο του 1935 και οργανώθηκε από φιλοβασιλικούς αξιωματικούς θα κρίνει την επάνοδο του βασιλιά Γεωργίου Β΄ στην Ελλάδα.

Μια άλλη εταιρία που συνδέει το Νομό Έβρου με την ευρύτερη οικογένεια Ζάννου ήταν η οινοποιητική εταιρία ΒΟΤΡΥΣ της Ελληνικής Εταιρείας Οίνων και Οινοπνευμάτων. Να σημειώσω εδώ ότι η εφημερίδα ΠΡΟΟΔΟΣ στο φύλλο της 13 Ιανουαρίου 1935 τόνιζε την αλματώδη άνοδο της εταιρείας, ενώ υποκατάστημα της βρίσκουμε και στη Νέα Ορεστιάδα.

Το έτος 1936 σφραγίζεται από το θάνατο του Ελευθέριου Βενιζέλου στις 18 Μαρτίου και την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά στις 4 Αυγούστου.

Λίγες μέρες αργότερα θα γεννηθεί στην Αίγινα ο μεγάλος έρωτας του ποιητή Γεωργίου Σεφέρη (Σεφεριάδης) και της Μαρίκας Ζάννου - Λόντου, που έμελλε να ταράξει τα νερά της Αθηναϊκής κοινωνίας (και ίσως όχι μόνο της Αθηναϊκής).

Η οικογένεια Κλεάνθη Ζάννου και η Αλεξανδρούπολη

Στο ημερολόγιο που κρατούσε η Άλεξ Γιαννικώστα, σύζυγος του Κλεάνθη Μ. Ζάννου, κατά τη διάρκεια της Κατοχής έγραφε:

«... Στο σπίτι έχω μια νέα κοπέλλα, την Ντορέττα, που έφερα μαζί μου από την Αλεξανδρούπολη λίγο πριν γεννηθεί ο Στέφανος για να με βοηθάει με τα παιδιά. Είναι Εβραία. Η οικογένειά της (πατέρα, μητέρα, αδελφό και 3 αδελφές) μπροστά στην εισβολή των Βουλγάρων στην Θράκη καταφεύγουν και αυτοί στην Αθήνα. Έχοντας υπ’ όψει την εγκληματική μεταχείριση των Εβραίων από τους Γερμανούς στην υπόλοιπη Ευρώπη, πρέπει να φροντίσω για ψεύτικες ταυτότητες. Ευτυχώς στο Υπουργείον Εσωτερικών είναι ο ναύαρχος Γέροντας, παλιός φίλος του πατέρα μου, που με ξέρει από μικρή. Του λέω μόνον ότι αυτή η οικογένεια έφυγε λόγω των Βουλγάρων και τους βγάζουμε ταυτότητες με χριστιανικά ονόματα. Θα σωθούν όλοι, εκτός από τον αδελφό, θα τον προδώσει κάποιος άτιμος που τον ήξερε από την Αλεξανδρούπολη. Θα τον φορτώσουν και αυτόν στα βαγόνια για μεταφορά ζώων, χωρίς παράθυρα, χωρίς θέση για να καθίσουν, όπου μόλις φθάνουν, οι Γερμανοί στοιβάζουν τους Εβραίους που πιάνουν για να τους στείλουν στα στρατόπεδα θανάτου. Είναι τέτοια η κατάσταση που ήδη στον επόμενο σταθμό έχουν πεθάνει οι μισοί από ασφυξία...».

(Να σημειώσω εδώ ότι Στέφανος Ζάννος γεννήθηκε το 1939 και η οικογένεια επισκέφθηκε το εξοχικό τους στον Πόρο το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς, έχοντας μαζί την Ντορέττα. Συμπεραίνω ότι η οικογένεια Ζάννου βρισκόταν στην Αλεξανδρούπολη πριν από το καλοκαίρι του 1939. Ο Στέφανος Ζάννος ασχολήθηκε με το μηχανοκίνητο αθλητισμό - οδηγός ράλυ με πολλές διακρίσεις).

Από το ημερολόγιο της Άλεξ Ζάννου θα πληροφορηθούμε επίσης ότι η Ντορέττα το 1942 αρρώστησε από φυματίωση και ότι όταν ήταν μικρή στην Αλεξανδρούπολη είχε αρρωστήσει από ελονοσία. Η αιμόπτυση που παρουσίασε τώρα θα αναγκάσει την οικογένεια Ζάννου να ζητήσει βοήθεια από γιατρό που εργαζόταν στο Σανατόριο του Σωτηρία. Εκεί ο γιατρός – γνωρίζοντας την εβραϊκή καταγωγή της θα την κρατήσει στο νοσοκομείο έως το τέλος της Κατοχής.

Αναρωτιόμουν ποια να ήταν και τι να είχε απογίνει εκείνο το νεαρό κορίτσι από την Αλεξανδρούπολη... Θέλησα οπωσδήποτε να βρω περισσότερες πληροφορίες για τη νεαρή Ντορέττα. Τελικά η επιμονή μου με οδήγησε στην Ντορέττα Μέντα - Τζάφου.

Η ιστορία της Ντορέττας Μέντα - Τζάφου

Η Ντορέττα γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη στις 24/2/1924 και φιλοξενήθηκε στο Σανατόριο Σωτηρία έως το 1943.

Πρόκειται για το ίδιο κορίτσι που αρρώστησε στο σπίτι της Άλεξ και του Κλεάνθη Ζάννου. Σύμφωνα με μαρτυρία της ίδιας της Ντορέττας μετά το Σωτηρία φιλοξενήθηκε στην Πεντέλη, στα Μελίσσια και για κάποιους μήνες στο Σισμανόγλειο έως το 1944.

Αργότερα, τον Οκτώβριο του 1946 σε ηλικία 22 ετών, θα φιλοξενηθεί και στο Σανατόριο Καραμάνη στο Πήλιο, απ΄ όπου θ΄ αναχωρήσει το Μάιο του 1947. Εκεί φιλοξενήθηκαν και άλλοι Εβραίοι. Τα έξοδα νοσηλείας τους κάλυπτε η Ισραηλιτική Αμερικάνικη Οργάνωση American Joint Committee.

Η Ντορέττα Μέντα
https://freader.ekt.gr/eadd/index.php?doc=41108

Ο γιατρός Καραμάνης έτρεφε ιδιαίτερη εκτίμηση γι΄ αυτήν και πολλές φορές, επειδή γνώριζε γαλλικά της ζητούσε να τους διαβάσει γαλλική ποίηση ή να απαγγείλει Γάλλους και Έλληνες ποιητές (Ουγκώ, Βάρναλη κ.α.). Το διάστημα που νοσηλευόταν στο σανατόριο παρακολουθούσε και βραδιές κλασσικής μουσικής, που οργάνωνε η καλή της φίλη Άννα Κοέν, με την οποία μοιράζονταν το ίδιο δωμάτιο νοσηλείας. Στο σανατόριο, εκτός από την Άννα γνώρισε και τον Γκυ Γιαχέλ, ένα Θεσσαλονικιό Εβραίο που μόλις είχε επιστρέψει από το Άουσβιτς.

Όταν έκλεισε για μεγάλο διάστημα το σανατόριο Καραμάνη η Ντορέττα και οι δυο φίλοι της φιλοξενήθηκαν σε σανατόριο στην Πελοπόννησο.

Η Ντορέττα και ο Γκυ ήταν ερωτευμένοι, όμως στη συνέχεια εκείνος έφυγε για το Τέξας και η Ντορέττα στην Αθήνα.

Θα ήθελα εδώ να προσθέσω ότι η Άλεξ Ζάννου, ζώντας πολλές κακουχίες με την οικογένειά της την περίοδο της Κατοχής, μετά την απελευθέρωση θα φιλοξενηθεί στην Ελβετία μαζί με τα παιδιά της Αριέττα και Στέφανο. Επέστρεψαν στην Αθήνα το 1947, οπότε – εκτιμώ ότι δε θα μπορούσε να γνωρίζει την έως τότε πορεία της Ντορέττας.

Η Ντορέττα Μέντα
www.youtube.com/watch?v=hltCgolSsPc

Η Ντορέττα είχε έναν αδελφό και τρεις αδελφές, τον Αρμάνδο, τη Ρεβέκα, τη Ματίλντα και την Ελεωνόρα. Ήταν παιδιά του Σαμουήλ Μέντα και της Χρυσής Ζαχαριά - Μέντα. Η οικογένεια ζούσε προπολεμικά στην οδό Μαζαράκη στην Αλεξανδρούπολη και ο πατέρας Σαμουήλ ήταν έμπορος και ένας εκ των ιδρυτών της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αλεξανδρούπολης.

Η οικογένεια Μέντα

Καθώς ο Σαμουήλ ήταν προνοητικός, έχοντας άσχημες εμπειρίες από την πρώτη βουλγαρική κατοχή, πήρε την οικογένειά του και πήγαν όλοι στην Αθήνα, όπου ζούσε ήδη ο γιος του Αρμάνδος που υπηρετούσε ως πιλότος στην Πολεμική Αεροπορία από το 1938, και κατ' αυτόν τον τρόπο απέφυγαν την εκτόπιση.

Ο Αρμάνδος Μέντα
www.mixanitouxronou.gr

Ο Αρμάνδος Μέντα δεν στάθηκε τυχερός. Συνελήφθη από τους Γερμανούς στις 11/6/1944 και βασανίστηκε στις φυλακές Μέρλιν από τους Ναζί, ενώ στη συνέχεια εκτοπίστηκε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης για Εβραίους, στο Άουσβιτς και από εκεί στο Μπούχενβαλντ απ΄ όπου χάθηκε. Ο πατέρας του είχε πεθάνει το 1942 στην Αθήνα.

Ο Αρμάνδος Μέντα στο Μπούχενβαλντ ήταν ο αριθμός 97854
www.mixanitouxronou.gr

Στις αρχές της τραγικής δεκαετίας του 1940 οι Εβραίοι της Αλεξανδρούπολης ήταν περίπου 150. Μαζί με τους ομοθρήσκους τους όλων των περιοχών της Θράκης και της Ανατολικής Μακεδονίας, συνελήφθησαν το βράδυ της 3ης Μαρτίου 1943 από τις Γερμανο-Βουλγαρικές Αρχές Κατοχής και εστάλησαν στα ναζιστικά στρατόπεδα του θανάτου, όπου και εξοντώθηκαν. Ελάχιστοι Εβραίοι της Αλεξανδρούπολης επέζησαν του Ολοκαυτώματος.

Η οικογένεια Μέντα – μητέρα και κόρες – πραγματοποίησαν αρκετές επισκέψεις στη γενέτειρα Αλεξανδρούπολη τα μεταπολεμικά χρόνια.

Η μητέρα, η Χρυσή Ζαχαριά - Μέντα, απεβίωσε το 1964 και η Ντορέττα απεβίωσε στην Αθήνα το 2018 ως σύζυγος Τζάφου.

Τώρα για ποιο λόγο βρέθηκε η οικογένεια Κλεάνθη και Άλεξ Ζάννου στην Αλεξανδρούπολη μου είναι άγνωστο. Μπορώ μόνο να διακινδυνεύσω κάποιες υποθέσεις:

α. Η συνέχιση των έργων οδοποιίας στο Νομό Έβρου. Η Άλεξ Ζάννου γράφει στο ημερολόγιό της ότι ο Μεταξάς είχε δώσει κάποια έργα στο σύζυγό της, χωρίς όμως να διευκρινίζει αν μέσα σ΄ αυτά συγκαταλέγονταν και έργα στο Ν. Έβρου.

β. Θα μπορούσε να βρισκόταν στην Αλεξανδρούπολη λόγω του διαζυγίου του Ανδρέα Λόντου από την Μαρίκα Ζάννου - Λόντου (η Μαρίκα ήταν αδελφή του Κλεάνθη).

Η οικογένεια Λόντου είχε δυο κόρες με τη μικρότερη γεννημένη το 1931.

Όπως είδαμε πιο πάνω ο Ανδρέσς Λόντος επέβλεπε τα έργα οδοποιίας Θεσσαλονίκης - Καβάλας - Αλεξανδρούπολης έως και τη Νέα Ορεστιάδα.

Η εξωσυζυγική σχέση της Μαρίκας Ζάννου - Λόντου με τον ποιητή Γεώργιο Σεφέρη είχε ξεκινήσει τον Αύγουστο του 1936.

Οι οικογένειες Λόντου - Σεφεριάδη είχαν ασκήσει έντονες πιέσεις στο ερωτευμένο ζευγάρι για να χωρίσει. Μάλιστα ο Α. Λόντος εκβίαζε την Μαρίκα πως αν θα φύγει από το σπίτι, δε θα ξαναδεί τις δυο κόρες τους. Έπρεπε να διαλέξει ή τον ποιητή ή τις κόρες τους. Πράγματι η Μαρίκα τον Σεπτέμβριο του 1936 θα χωρίσει από τον Σεφέρη. Εκείνος θα διοριστεί Πρόξενος στην Κορυτσά.

Το επόμενο διάστημα το ζευγάρι έκανε προσπάθειες να μείνει μακρυά ο ένας από τον άλλο, όμως η αλληλογραφία τους θα διατηρούσε άσβεστη τη φλόγα του έρωτά τους.

«Η αυγή με κρυφοκοιτάζει από τα κλειστά παντζούρια. Ξύπνησα μέσα σε μια διακοπή – ένα λάκκο της λογικής μου και της ψυχραιμίας μου – είμαι μόνο μία φωνή και μία επιθυμία. Δεν είμαι τίποτε άλλο παρά ένας άνθρωπος που πονεί διαβολεμένα. Δεν ξέρω τίποτε άλλο παρά πως ξύπνησα καίγοντας και δεν ήσουν πλάι μου. Και είναι μεγάλη κόλαση αυτό, και μου είναι αδιάφορα όλα τα άλλα».

Το Φθινόπωρο του 1937 ο έρωτάς τους θ΄ αναζωπυρωθεί και η Μαρώ, όπως την αποκαλούσε ο Σεφέρης θα επανασυνδεθεί μαζί του.

Ο Λόντος τελικά θα της δώσει το διαζύγιο στις αρχές του 1938 και η Μαρώ θα φύγει οριστικά από το σπίτι τους.

Ο Γιώργος Σεφέρης και η Μαρώ (Μαρίκα) Ζάννου
www.culturenow.gr

Στις 10 Απριλίου 1941 λίγες μέρες μετά τη γερμανική εισβολή στην Ελλάδα η Μαρώ και ο Σεφέρης θα παντρευτούν και θα ακολουθήσουν την ελληνική κυβέρνηση στην Κρήτη και από εκεί στην Αίγυπτο, αφήνοντας τις δυο κόρες της στη φροντίδα της φίλης της Πηνελόπης Δέλτα. Μετά την αυτοκτονία της Δέλτα, αμέσως μόλις οι Γερμανοί κατέλαβαν την Αθήνα, τα παιδιά τ΄ ανέλαβε η αδελφή του Ανδρέα Λόντου.

Μετά την απελευθέρωση οι κόρες της Μαρώς θα ζήσουν στο σπίτι του Σεφέρη ο οποίος θα δεθεί πολύ μαζί τους.

Η Μαρώ Ζάννου - Σεφέρη με τις δύο κόρες της από τον πρώτο της γάμο με τον Ανδρέα Λόντο
anemourion.blogspot.com

Και θα κλείσω τις μικρές ιστορίες με τον Ανδρέα Λόντο. Αφού έλαβε μέρος στον πόλεμο του 1940 ως Υ/Δ της Ναυτικής Διοίκησης Βορείου Ηπείρου, στη συνέχεια θα διαφύγει στην Αίγυπτο, όπου ως έφεδρος Αντιπλοίαρχος του Βασιλικού τότε Ναυτικού θα ιδρύσει τον Στολίσκο Ημιολιών. Σχετικά είχα γράψει στο προηγούμενο άρθρο μου που αφορούσε το πλοίο ΘΑΛΕΙΑ από την Αλεξανδρούπολη και τη δράση του κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

Το ΘΑΛΕΙΑ με το πλήρωμά του βρέθηκαν υπό τις διαταγές του Ανδρέα Λόντου και είχε ηρωική δράση ως ναρκαλιευτικό αλλά και ως καταδρομικό. www.alexpolisonline.com/2025/06/blog-post_35.html

Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)

Ενδεικτικές πηγές:

• Ηλ. Καλφάογλου: Η λανθάνουσα εξέλιξη της αυτοκίνησης στην Ελλάδα, μέρος Ζ΄ & ΣΤ΄.
• Ν. Παντελάκης: Οικογένεια Ζάννου - Επιχειρηματική δραστηριότητα www.nspantelakis.gr/images/pdf/3oikonomikiistoria/s1622012.pdf
• Ν. Παντελάκης: Στην αυγή της ελληνικής βιομηχανίας. Αριστόβουλος Ι. Ζάννος 1856-1943.
• Άγγελος Ποιμενίδης: Νέα Χηλή Αλεξανδρούπολης, ο πάλαι ποτέ κυνηγότοπος των Αθηναίων www.alexpolisonline.com/2017/12/blog-post_482.html
• Άλεξ Ζάννου: Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος στην Ελλάδα. 1940-1944 - Αναμνήσεις.
• Θρασύβουλος Παπαστρατής: Ιστορία των Εβραίων της Αλεξανδρούπολης, 2021.
• Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος www.kis.gr/index.php/koinotites/aleksandroupoli
• Αθανάσιος Γραμμένος: Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, Θεσσαλονίκη 2019 "Οργάνωση και λειτουργία της Ορθόδοξης Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρουπόλεως βάσει των πρακτικών συνεδριάσεων της αντιπροσωπείας και εφοροδημογεροντίας της περιόδου 1919-1925".
• Βασιλική Πανάγου: Διδακτορική Διατριβή "Διαχείριση αρχείου ασθενών ιατρού Γεωργίου Καραμάνη και κοινωνική διάσταση του σανατορίου Ζωοδόχος Πηγή Πηλίου"
• Αννίτα Κορδατζή - Πρασσά & Γουργουλιάνης: Το Πρώτο Ορεινό Σανατόριο, ένας αγώνας, πολλές ζωές.
• Άννα Λόντου: Θυμάμαι ακόμη την αγκαλιά του Σεφέρη www.kaliterilamia.gr/2020/02/blog-post_6567.html
• Σεφέρης και Μαρώ, αλληλογραφία 1936-1940.
• Γράμματα στη Μαρώ taenoikwkaiendimw.blogspot.com
• Έρωτας Θάνατος - Γιώργος και Μαρώ Σεφέρη www.erotas-thanatos.net/maro-seferi-giorgos-seferis.html
• Δημήτρης Λόντος www.ex-dsathen.gr
• Εφημερίδες ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ και ΘΡΑΚΙΚΑ ΝΕΑ.

[post_ads]