Η ιστορία του Έλληνα πράκτορα Ιωάννη Πελτέκη που γεννήθηκε στο Δεδέαγατς & η ενεργή συμμετοχή του σε αντιστασιακές οργανώσεις την περίοδο της Κατοχής.
 |
| Βρετανοί πράκτορες της SOE στην Ελλάδα το 1942 (Πηγή: lifo.gr) |
Σε προηγούμενο άρθρο μου, με αφορμή τη Γιορτή της Μητέρας και τον πίνακα του Γιάννη Μόραλη, όπου απεικονίζονται η Δανάη και η Μαρία Βελλίνη είχα αναφερθεί στην οικογένεια του Αθανάσιου Ι. Πελτέκη, διευθυντή του ατμόμυλου Πρωτόπαπα στο Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη).
Η οικογένεια Πελτέκη, όπως είχα γράψει είχε αναγκαστεί να εγκαταλείψει την πόλη και να εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη μετά τη λήξη του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου και την παραχώρηση της Θράκης στη Βουλγαρία (Συνθήκη Βουκουρεστίου 1913).
Τον πρώτο καιρό η οικογένεια ζούσε σε ξενοδοχεία, όπως φαίνεται και από τις δυο επιστολές που είχε στείλει ο Αθανάσιος Ι. Πελτέκης στον Επιτελάρχη του Ελληνικού Στρατού Βίκτορα Δούσμανη στις 17/12/1913 και στον Ελευθέριο Βενιζέλο στις 31/3/1914.
Από την επιστολή του στον Β. Δούσμανη στις 17/12/1913 θα πληροφορηθούμε ότι ο Αθανάσιος Πελτέκης ήταν πρώην κάτοικος Δεδεαγάτς, ιδρυτής - συνεταίρος και διευθυντής του μεγάλου ατμόμυλου της πόλης και ότι απελάθηκε από τους Βούλγαρους πριν από ένα μήνα.
Στη συνέχεια προτείνει την κατασκευή ατμόμυλου για τις ανάγκες αποκλειστικά του Στρατού, χρηματοδοτούμενος από τον ίδιο με πολύ σημαντικό χρηματικό ποσό και το Ελληνικό Δημόσιο. Μάλιστα, όπως υπογραμμίζει επειδή εργάστηκε σε ατμόμυλους του Βερολίνου και της Βουδαπέστης και καθώς είχε αναλάβει την τροφοδοσία του τουρκικού και κατόπιν και του βουλγαρικού στρατού και πριν και κατά τον πόλεμο, θεωρούσε το προταθέν έργο αναγκαίο.
Στο άρθρο, μεταξύ άλλων είχα αναφερθεί και στα τρία παιδιά του Αθανάσιου Πελτέκη: τη Δανάη (η οποία απεικονίζεται στον πίνακα του Γιάννη Μόραλη μαζί με τη μικρή της κόρη Μαρία - Ευρυδίκη, που γράφω στο εν λόγω αφιέρωμα), τον Ιωάννη και την Ηρώ.
Επειδή ο γιος του Ιωάννης έγινε αργότερα γνωστός από την ενεργή συμμετοχή του στις αντιστασιακές οργανώσεις ΑΠΟΛΛΩΝ και ΥΒΟΝΝΗ την περίοδο της Κατοχής, σκέφθηκα να κάνω ένα ξεχωριστό αφιέρωμα γι΄ αυτόν, καταγράφοντας και κάποιες επιπλέον πληροφορίες.
Το σχετικό άρθρο έχει δημοσιευτεί με αφορμή τη Γιορτή της Μητέρας στις 11/5/2025. (Διαβάστε το εδώ: www.alexpolisonline.com/2025/05/Danae-kai-Maria-Vellini.html)
Αλήθεια ποιος ήταν ο Έλληνας πράκτορας των Βρετανών; Ποιος ήταν ο Έλληνας "Τζέιμς Μποντ", όπως τον αποκαλεί ο Α. Γερολυμάτος;
Θα ξεκινήσω με ένα απόσπασμα από γράμμα που είχε στείλει από το Κάιρο ο Άγγλος αξιωματικός και μετέπειτα βουλευτής Φράνσις Νόελ-Μπέικερ (1920-2009) στους γονείς του στις 16 Ιανουαρίου 1945:
Προσωπικό και εμπιστευτικό
Πολυαγαπημένε μου πατέρα,
1. Σας γράφω για να σας συστήσω τον ταγματάρχη Κέννεντι, τον οποίο γνώρισα όταν πρωτοήρθα εδώ το 1942 και τον οποίο βλέπω αρκετά συχνά από τότε που επέστρεψα στη Μέση Ανατολή τον περασμένο μήνα. Η αποστολή του ως μέλους του Γενικού Στρατηγείου τον έφερε σε επαφή με τον Γιάννη Πελτέκη, τον οποίο γνωρίζει πολύ καλά υπηρεσιακά και προσωπικά. Αυτός είναι ο λόγος που του ζήτησα να έρθει και να σας δει μόλις φτάσει στο Λονδίνο.
2. Θα θυμάστε που σας είχα αναφέρει κάποιον Γιάννη Πελτέκη όταν γύρισα στην Αγγλία τον περασμένο Ιανουάριο. Τότε αυτός βρισκόταν πάλι στην Αθήνα (η πρώτη του επίσκεψη στο Κάιρο ήταν το καλοκαίρι 1943, όταν έμενε στο διαμέρισμά μου στην Αγκούσα), και φυσικά δεν είχα πολλά να πω για τη δράση του. Όμως, ίσως επίσης θυμάστε πως είχα λάβει μία επιστολή του την περασμένη άνοιξη και πως είχα κάποια δυσκολία να του στείλω απάντηση. Αυτό έγινε στη δεύτερη επίσκεψή μου στη Μέση Ανατολή. Ο ταγματάρχης Κέννεντι θα σας πει τι έκανε στο μεταξύ.
3. Όταν έφτασα εδώ πριν ένα μήνα περίπου, προς έκπληξή μου πληροφορήθηκα πως ο Πελτέκης κρατούνταν στο Κάιρο γιατί είχε κατηγορηθεί από τον Λήπερ ότι ήταν κρυπτο-κομμουνιστής και πως είχε συσταθεί ερευνητική επιτροπή για να εξετάσει τη δραστηριότητά του στην Ελλάδα. Περιττό να πω ότι τελικά το δικαστήριο τον απάλλαξε από κάθε κατηγορία, όμως είχε ήδη προκληθεί μεγάλη ζημία και μάλιστα όχι μόνο στον ίδιο προσωπικά αλλά και - νομίζω πως θα συμφωνήσετε μαζί μου όταν μάθετε λεπτομέρειες - στο ζήτημα της Ελλάδας και στον αγώνα των συμμάχων. Δεν είναι υπερβολή αν πω (και επ’ αυτού ο ταγματάρχης Κένεντι θα συμφωνήσει μαζί μου) ότι αν ο Γιάννης Πελτέκης βρισκόταν στην Ελλάδα τους τελευταίους μήνες της κατοχής και τις πρώτες εβδομάδες της «απελευθέρωσης», ίσως το λιμάνι του Πειραιά να μην είχε καταστραφεί σχεδόν ολοσχερώς από τους Γερμανούς και ίσως να μην είχε γίνει ποτέ ο εμφύλιος πόλεμος...
Εδώ θα ήθελα να κάνω μια παρένθεση σχετικά με αυτό που γράφει ο Φ.Ν. Μπέικερ, ότι δηλαδή «αν ο Πελτέκης βρισκόταν στην Ελλάδα τους τελευταίους μήνες της κατοχής και τις πρώτες εβδομάδες της «απελευθέρωσης» ίσως το λιμάνι του Πειραιά να μην είχε καταστραφεί σχεδόν ολοσχερώς από τους Γερμανούς και ίσως να μην είχε γίνει ποτέ ο εμφύλιος...».
Ίσως η φράση αυτή να ενέχει δόση υπερβολής. Οι διάφοροι ερευνητές, που γράφουν για τα γεγονότα της εποχής σημειώνουν ότι ως Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας της Κυβέρνησης Σοφούλη, ο Πελτέκης είχε εκφράσει ανοικτά την άποψη ότι στις εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946 θα έπρεπε να συγκροτηθεί πανδημοκρατικό μέτωπο και με τη συμμετοχή των κομμουνιστών για ν΄ αντιμετωπιστεί η Δεξιά. Θέση που επέφερε την έξοδό του τότε από την Κυβέρνηση και το Υπουργείο.
Επίσης γράφουν και για τις προσπάθειες που είχε κάνει ο Πελτέκης για τη συμφιλίωση των αντιμαχομένων ομάδων του Ε.Α.Μ. (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) και του Ε.Δ.Ε.Σ. (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος).
Τελικά οι εκλογές πραγματοποιήθηκαν όπως είχαν προγραμματιστεί από την Κυβέρνηση, ενώ απείχαν οι κομμουνιστές. (Δεν εξετάζω το ρόλο της Αγγλίας στο θέμα αυτό - νομίζω ότι έχει χυθεί πολύ μελάνι από τον τύπο της εποχής και μετέπειτα από τους διάφορους μελετητές).
Ο Ιωάννης Πελτέκης στις εκλογές εκείνες συμμετείχε ως υποψήφιος βουλευτής Πειραιά με το κόμμα των Φιλελευθέρων. Τελικά οι 1.500 ψήφοι που έλαβε δεν ήταν αρκετοί για να τον εκλέξουν βουλευτή.
Να επανέλθω όμως στην κόρη του Φράνσις Νόελ-Μπέικερ που γράφει ότι ο πατέρας της είχε ιδιαίτερη σχέση με τον Πελτέκη και ότι οι δύο τους παρέμειναν φίλοι καθώς και ότι ο γιος του Φράνσις ο Martin John πήρε το όνομα του Ιωάννη Πελτέκη.
Η ίδια αναφέρει ότι κατά τη διάρκεια των εκλογών στην Αγγλία τον Ιούλιο του 1945 ο Πελτέκης βρισκόταν μαζί με τον Φράνσις στο Λονδίνο και πανηγύρισε την εκλογή του στο Βρετανικό Κοινοβούλιο, όπου είχε κατέβει με το Εργατικό Κόμμα της Αγγλίας.
Ο Μπέικερ μετά τη νίκη του, απευθυνόμενος στον ελληνικό λαό και μιλώντας ελληνικά ευχαρίστησε τον ελληνικό λαό λέγοντας ότι η Αγγλία δε θα ξεχάσει ποτέ τους αγώνες και τις θυσίες της Ελλάδας (εφημερίδα ΦΩΣ της Θεσσαλονίκης).
Λέγεται ότι η φράση «...οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες», που αποδίδεται στον Ουίνστον Τσώρτσιλ οφείλεται στον φιλέλληνα Φράνσις Νόελ-Μπέικερ.
Μετά το πέρας του πολέμου ο Φράνσις Νόελ-Μπέικερ αφιέρωσε το βιβλίο του για την Ελλάδα «The Whole story» στην ομάδα ΥΒΟΝΝΗ.
Η Αλεξανδρούπολη αναγράφεται ακόμη ως Δεδέαγατς το 1941.
Να προσθέσω επίσης ότι τον Ιούνιο του 1945 και ενώ ο Πελτέκης βρισκόταν ήδη στο Λονδίνο του απονεμήθηκε το παράσημο D.S.O., σε αναγνώριση των υπηρεσιών του προς τη Μεγάλη Βρετανία.
Καθ' όλη τη διάρκεια της σχέσης του με τη Βρετανία, ο Πελτέκης είχε επιδείξει αξιοσημείωτο θάρρος και αφοσίωση στο καθήκον, καθώς και μεγάλες οργανωτικές ικανότητες. (https://repositories.lib.utexas.edu/server/api/core/bitstreams/37530ca6-b2e1-41d4-8566-d00d760995db/content)
Λίγα λόγια για τη δράση του Πελτέκη με τις αντιστασιακές οργανώσεις ΑΠΟΛΛΩΝ και ΥΒΟΝΝΗ
Όσα έχουν γραφτεί για τη δράση του Ιωάννη Πελτέκη στην ελληνική και ξένη βιβλιογραφία σίγουρα δεν μπορούν να χωρέσουν σε ένα άρθρο. Θα προσπαθήσω περιληπτικά να μεταφέρω κάποια από αυτά που έχουν γραφτεί για τη δράση του...
Εξάλλου δε μ΄ ενδιαφέρει μόνο η δράση του την περίοδο της Κατοχής. Ξεκίνησα τη συγκεκριμένη έρευνα γιατί ο άνθρωπος αυτός έζησε τα πρώτα παιδικά του χρόνια στην Αλεξανδρούπολη, την πόλη που τότε έφερε το όνομα Δεδέαγατς και που τη θυμόταν αργότερα, σύμφωνα με τον Patrick Leigh Fermor «ως τις χίλιες και μία νύχτες»...
Η κήρυξη του πολέμου του 1940 βρίσκει τον Ιωάννη Πελτέκη δικηγόρο. Πολέμησε στο ελληνο-ιταλικό μέτωπο ως Αξιωματικός.
Λίγο μετά την κατάληψη της Ελλάδας από τους Γερμανούς θα συμμετάσχει σε μια πολιτική - αντιστασιακή οργάνωση διανοουμένων της Αθήνας με την επωνυμία ΔΗΜΟΚΡΑΤΗΣ που ιδρύθηκε το Μάιο του 1941. (https://stratistoria.wordpress.com).
Ο ΔΗΜΟΚΡΑΤΗΣ συμμετείχε στις διεργασίες για την οργάνωση του ΕΑΜ. Μέσω αυτής της οργάνωσης ο Πελτέκης ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τον Χαράλαμπο Κουτσογιαννόπουλο, αρχηγό της οργάνωσης ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΙΙ, όπου και δραστηριοποιήθηκε μέχρι και τη σύλληψη του τελευταίου από τους Γερμανούς στις 3 Φεβρουαρίου του 1943.
Ο Ι. Πελτέκης μετά τη σύλληψη του Κουτσογιαννόπουλου θ΄ αναχωρήσει για τη Μέση Ανατολή και θ΄ αποκτήσει επαφές στο Κάιρο με τη Βρετανική S.O.E. (Special Operations Executive).
Από εκεί θα πάρει εντολή να επιστρέψει στην Αθήνα με σκοπό την απελευθέρωση και διαφυγή του Κουτσογιαννόπουλου και τη διευθέτηση της κατάστασης στην Αθήνα, καθώς μετά τη δολοφονία του αρχηγού της οργάνωσης ΜΙΔΑΣ 614 Ιωάννη Τσιγάντε υπήρξε μια αδράνεια στα σαμποτάζ.
Πράγματι στις 6 Μαρτίου 1943 ο Πελτέκης θα φύγει από το Κάιρο για την Αθήνα. Είχε μαζί του έναν ασύρματο για να επικοινωνεί με τη Σμύρνη, κάποια εκρηκτικά και χρήματα για τα έξοδά του και την εξαγορά της απελευθέρωσης του Κουτσογιαννόπουλου. Με κινηματογραφικό τρόπο κατόρθωσε να πετύχει την απελευθέρωσή του και να τον φυγαδεύσει στη Μέση Ανατολή.
Σχετικά με την αποφυλάκιση του Κουτσογιαννόπουλου ο Κρις Γουντχάουζ θα γράψει: «...ήρωας του εγχειρήματος ήταν ο Ιωάννης Πελτέκης... Όπως φαίνεται είχε δωροδοκήσει με πολλές χρυσές λίρες ένα Γερμανό γραφιά, που έφτιαξε μια διαταγή για την αποφυλάκιση του Κουτσογιαννόπουλου και την έχωσε ανάμεσα σε άλλα έγγραφα προς υπογραφήν από τον αρμόδιο ανώτερο Γερμανό αξιωματικό. (…) Ωστόσο το κατόρθωμα εκείνο δεν ήταν παρά η αρχή της εκπληκτικής σταδιοδρομίας του Πελτέκη, που έμελλε με την κατοπινή παράνομη δραστηριότητά του στην κατεχόμενη Ελλάδα, να αναδειχθή ένας από τους κορυφαίους μυστικούς πράκτορες όλου του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου».
Στην Αθήνα ο Πελτέκης απευθυνόμενος σε διάφορους αγωνιστές (Ν. Αδάμ, αδελφοί Δελμούζου, Κ. Δοξιάδη κ.α.) θα καταφέρει να; οργανώσει τον ΑΠΟΛΛΩΝΑ. Υπό τη διεύθυνση του ο ΑΠΟΛΛΩΝ έγινε μια από τις μεγαλύτερες οργανώσεις πληροφοριών στην Ευρώπη εν καιρώ πολέμου, με πάνω από 500 πράκτορες.
Ο Ιωάννης Πελτέκης υπήρξε επιλογή των Βρετανών στην θέση του αρχηγού της οργάνωσης ΑΠΟΛΛΩΝ, καθώς διέκριναν σ’ αυτόν μεγάλο εύρος ικανοτήτων και αποθέματα θάρρους, ψυχραιμίας και σύνεσης.
Αλλά και την ΥΒΟΝΝΗ την χαρακτήρισαν ως το πιο αξιόλογο και αξιόπιστο δίκτυο πληροφοριών στην Ελλάδα (στον τομέα των ναυτικών και αεροπορικών πληροφοριών).
Η οργάνωση ΥΒΟΝΝΗ αναπτύχθηκε ταχύτατα και έφθασε να διαθέτει εκατοντάδες συνεργάτες... Το έργο της ήταν τα σαμποτάζ, η παρακολούθηση, η συλλογή και διαβίβαση πληροφοριών συγκέντρωσης εχθρικών στρατευμάτων και υλικού (λιμάνι Πειραιά, αεροδρόμια, αποθήκες), η διαφυγή στη Μέση Ανατολή κ.α.
Ο Πελτέκης στο Κάιρο θα δεχθεί συκοφαντικές επιθέσεις ως συνεργάτης των Γερμανών ή κατ΄ άλλους συνεργάτης του ΕΑΜ. Παραπέμφθηκε σε δίκη, κατά την οποία όχι μόνο αθωώθηκε αλλά του απονεμήθηκε και το Βρετανικό μετάλλιο διακεκριμένων πράξεων (D.S.O.).
Μάλιστα, όπως γράφει ο Γουντχάουζ οι εντυπωσιακές επιτυχίες του Πελτέκη τον κατέστησαν ως τον λαμπρότερο Έλληνα πράκτορα των Βρετανικών αρχών. Επόμενο ήταν η φήμη του εκείνη να προκαλέσει φθονερούς αντιπάλους τόσο στην Αθήνα όσο και στην Αίγυπτο.
Η δίκη εκείνη είχε προκαλέσει και την παρέμβαση του ίδιου του Τσώρτσιλ. Κατά τον Γουντχάουζ οι πολιτικές συμπάθειες τον τοποθετούσαν σταθερά στα αριστερά του κέντρου και μάλιστα προς το άκρο της...
Στα τέλη Μαρτίου του 1944, όπως τηλεγράφησε ο Πελτέκης στη S.O.E., μετά από προδοσία ενός οργάνου της Ειδικής Ασφάλειας, το μεγαλύτερο τμήμα της οργάνωσης ΥΒΟΝΝΗ βρέθηκε στα χέρια των SS, το πληροφοριακό δίκτυο εξαρθρώθηκε και το σύνολο των υπηρεσιών, των εγγράφων και των εγκαταστάσεων εντοπίστηκε και κατασχέθηκε.
Μέσα σε λίγες μέρες, οι κατακτητές συνέλαβαν 47 μέλη της οργάνωσης.
Ακόμα 22 πράκτορες και συνεργάτες προστέθηκαν στον κατάλογο των συλληφθέντων τον Ιούλιο, μέσα στο νέο κύμα συλλήψεων που εξαπέλυσαν οι Γερμανοί. Ανάμεσα στους συλληφθέντες ήταν και η στενή συνεργάτιδα της ΥΒΟΝΝΗΣ Λέλα Καραγιάννη, μια από τις θρυλικότερες γυναικείες μορφές της Εθνικής Αντίστασης.
Αξίζει να αναφερθεί ότι από το Μάρτιο του 1943 έως την απελευθέρωση της Ελλάδας, οι 4 ασύρματοι της ΥΒΟΝΝΗΣ έστειλαν στο Κάιρο περίπου 1.100 σήματα πληροφορώντας με μεγάλη ακρίβεια τις συμμαχικές δυνάμεις για τις κινήσεις των γερμανικών στρατευμάτων, σκαφών και εφοδίων από και προς το λιμάνι του Πειραιά, σπάζοντας κρυπτογραφικούς κώδικες των Γερμανών, πραγματοποιώντας επισήμανση επίγειων στόχων, γραμμών ανεφοδιασμού, συντάσσοντας λεπτομερείς αναφορές της δραστηριότητας των 4 γερμανικών αεροδρομίων της Αττικής (Τατοΐου, Τανάγρας, Ελευσίνας, Χασανίου), αποκαλύπτοντας μυστικά όπλα, ναρκοπέδια κ.α.
Πέρα από τη συλλογή και μετάδοση πληροφοριών για δολιοφθορές, οι πράκτορες της ΥΒΟΝΝΗΣ διενεργούσαν προπαγάνδα μέσω της διαρροής πληροφοριών και ειδήσεων στον Τύπο και δρούσαν ως δίκτυο φυγάδευσης Ελλήνων και Βρετανών προς τη Μέση Ανατολή.
Τον αποκάλεσαν Τζέιμς Μποντ
Όπως γράφει ο Α. Γερολυμάτος: «...ο Πελτέκης υπήρξε πανέξυπνος άνθρωπος. Είχε φοβερή επιτυχία στη δράση του. Υποδυόταν τον πλεϊμπόι, με αμάξια και γκόμενες στο Κολωνάκι, αλλά ήταν ένας πολύ σοβαρός κατάσκοπος...».
Αξιοσημείωτη είναι η συμβολή του Πελτέκη και στην αναχώρηση των Γερμανών από την Αθήνα, καθώς το διάστημα από τον Ιούνιο έως και τον Ιούλιο του 1944, είχε μεριμνήσει - εκτός από την αναδιοργάνωση της Οργάνωσής του να καταγράψει και τις γερμανικές απόψεις για τον τρόπο που θα αποχωρούσαν αυτοί, τις οποίες παρέδωσε στη συνέχεια στις στρατιωτικές αρχές κατά την άφιξή του στη Μέση Ανατολή.
Τις ικανότητες του Πελτέκη είχε διακρίνει και ο Γ. Παπανδρέου κατά τις συναντήσεις που είχε μαζί του στη Μέση Ανατολή. Γι΄ αυτό και είχε ζητήσει από τη Βρετανική Πρεσβεία να τον συνοδέψει ως προσωπικός του Σύμβουλος στο Συνέδριο του Λιβάνου (Μάιος 1944).
Όμως η FORCE 133 (το όνομα των κεντρικών γραφείων της S.O.E. στο Κάιρο, με επιχειρήσεις σε όλη τη Μεσόγειο) είχε πληροφορήσει την Πρεσβεία ότι δεν επιθυμούσε την ανάμειξη του Πελτέκη σε πολιτικά θέματα, που θα μπορούσαν στο μέλλον να επηρεάσουν τη δραστηριότητά του ως Πράκτορα.
Μερικούς μήνες μετά ο Παπανδρέου θα κατηγορήσει τον Πελτέκη ότι συνεργαζόταν με το Ε.Α.Μ. Είναι χαρακτηριστικό το τηλεγράφημα που είχε στείλει ο E.R. Warner (επιτετραμμένος της Αγγλίας) στην F.O. αναφέροντας ότι ο Παπανδρέου είχε εκφράσει τη δυσαρέσκειά του για το γεγονός ότι η S.O.E. είχε στείλει τις τελευταίες έξι εβδομάδες από μυστικό της λογαριασμό 5.000 λίρες σε οργάνωση δολιοφθορών στην Αθήνα, η οποία είχε στενή σχέση με το ΕΑΜ, εννοώντας την οργάνωση ΑΠΟΛΛΩΝ του Πελτέκη.
Όπως αναφέρεται στο τηλεγράφημα, ο Παπανδρέου είχε την πληροφορία αυτή μέσω προσωπικής του επαφής από τη Σμύρνη και ότι τα χρήματα αυτά εστάλησαν, τη στιγμή που η ίδια η Κυβέρνηση μετά βίας είχε συγκεντρώσει 1.000 λίρες για την Αντίσταση. (http://repository.academyofathens.gr/keine/index.php/fr/listItems/158565)
Ο Ιωάννης Αθ. Πελτέκης - Τα πρώτα χρόνια στην Αλεξανδρούπολη
Ο Ιωάννης Πελτέκης γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη (τότε Δεδέαγατς) στις 25/7/1904.
Και μπορεί να είχε γεννηθεί σε μια μικρή πόλη με Οθωμανικό όνομα, όμως το ελληνικό στοιχείο ήταν πολύ έντονο. Όπως έντονη ήταν και η πολυπολιτισμικότητά της κωμόπολης, Ελληνες, Οθωμανοί, Βούλγαροι, Εβραίοι, Λεβαντίνοι... Συνυπήρχαν οι διαφορετικές εθνότητες κι έφτιαχναν μια ενδιαφέρουσα πολίχνη με περίπου 4.000 κατοίκους, που κυρίαρχο στοιχείο της ήταν ο Κερδώος Ερμής.
 |
| Δεδέαγατς: Θρακικό ημερολόγιο, 1910 (φωτογραφία Ακαδημία Αθηνών) |
Όμως η ειρήνη ήταν πολύ εύθραυστη στην περιοχή. Ο Ι. Πελτέκης δεν ήταν ούτε 3 χρονών όταν πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία κατέφθαναν με τρένα στο Δεδέαγατς. Από εκεί ο Έλληνας Πρόξενος Ίων Δραγούμης, αφού τους παρείχε τρόφιμα τους επιβίβαζε, με τη συνοδεία του Καβάση του Προξενείου στο πλοίο για να τους μεταφέρει σε ασφαλέστερα λιμάνια της Ελλάδας. (εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ 6/3/1907).
Φαίνεται ότι ο Ίων Δραγούμης το σύντομο διάστημα που παρέμεινε στο Προξενείο της πόλης κατόρθωσε να συσπειρώσει τους Ελληνες κατοίκους. Δεν αποκλείεται στο πλαίσιο αυτό ο Έλληνας γιατρός και υποπρόξενος της Ρωσίας, Αλέξανδρος Κρήτης, να είχε παραχωρήσει το σπίτι του στο ελληνικό κράτος. Μάλιστα η ελληνική Βουλή είχε προχωρήσει στη ψήφιση του σχετικού νομοσχεδίου για τη δωρεά. (εφ. ΕΜΠΡΟΣ 20/3/1907).
Ενημερωτικά, ο Αλ. Κρήτης στη συμβολαιογραφική πράξη δωρεάς είχε ζητήσει από το ελληνικό κράτος, μετά το θάνατό του να χορηγεί στη σύζυγό του κάθε μήνα 10 λίρες.
Και οι πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία συνέχιζαν να κατακλύζουν το Δεδέαγατς και με ατμόπλοια να φεύγουν προς τ΄ ασφαλέστερα λιμάνια της Ελλάδας.
Τα πρώτα γράμματα ο Ιωάννης Πελτέκης τα έμαθε στο σχολείο της ακριτικής πόλης, του Έβρου, όπου έχτισε και τις πρώτες του αναμνήσεις. Αλλες ευχάριστες και άλλες όχι και τόσο. Από τη μια τα πιάνα, οι γαλλικές δαντέλες και τα μεταξωτά που ξεφόρτωναν τα πλοία από την Ευρώπη και το τρένο από την Ανατολή και από την άλλη τα τύμπανα του πολέμου.
Το 1911 στην Τουρκία επικρατούσε αναρχία. Οι Νεότουρκοι είχαν ξεσηκωθεί εναντίον του Σουλτάνου. Η Ιταλία το Σεπτέμβριο του 1911 χτύπησε κτήσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη Λιβύη. Κατέλαβε και τα Δωδεκάνησα. Ο Ιταλικός Στόλος είχε φθάσει τότε 30 μίλια από το Δεδέαγατς. Μάλιστα ένα από τα πλοία - τορπιλικόν όπως γράφει η εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ πλησίασε το λιμάνι και αφού έμεινε κάποιες ώρες αποχώρησε.
Η κατάσταση στο εσωτερικό της Τουρκίας ήταν οικτρά και το οικονομικό ΚΡΑΧ ήταν αναπόφευκτο. Η Τουρκία είχε πολλά ανοικτά μέτωπα. Παρ΄ όλη όμως την άσχημη κατάσταση στην οποία βρισκόταν, προετοιμαζόταν κατά τη Ελλάδας και Βουλγαρίας.
Ήδη από το Δεδέαγατς είχε αποσταλεί στα ελληνο-τουρκικά σύνορα ολόκληρο το Σώμα Πυροβολικού που έδρευε εκεί. Επίσης άλλες δυνάμεις είχαν σταλεί και στα βουλγαρο-τουρκικά σύνορα.
Από τον ατμόμυλο της πόλης είχαν κατασχεθεί 20.000 σάκοι με άλευρα για τη σίτιση του τουρκικού στρατού. Οι γραμμές των τρένων που συνέδεαν τα Θρακικά χωριά είχαν πλημμυρίσει από στρατιωτικά τρένα (εφημερίδα ΣΚΡΙΠ 3/10/1911).
Τον Οκτώβριο του 1912 οι Βαλκανικές χώρες συνασπίστηκαν κατά τη Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Και οι κάτοικοι στο Δεδέαγατς δεν έμειναν ανεπηρέαστοι.
Στις 3/11/1912 οι εφημερίδες έγραφαν για ταραχές στο Δεδέαγατς. Το Γαλλικό καταδρομικό Jurien de la Gravière έσπευσε από την Κωνσταντινούπολη για το λιμάνι της πόλης.
Τον ίδιο μήνα ο ελληνικός Εμπορικός Στόλος θα μετέφερε από τη Θεσσαλονίκη στο Δεδέαγατς μια βουλγαρική ταξιαρχία και την ελληνική Μεραρχία. (www.alexpolisonline.com/2019/10/blog-post_4.html)
Το επόμενο διάστημα η κατάσταση στην πόλη γινόταν επικίνδυνη. Οι άλλοτε σύμμαχοι Βούλγαροι, Σέρβοι και Έλληνες ενεπλάκησαν τον Ιούνιο του 1913 στον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο.
Τον Ιούλιο του 1913 σε ολόκληρη τη Θράκη κυμάτιζε η ελληνική σημαία. Μα η χαρά του ελληνικού πληθυσμού δεν κράτησε για πολύ. Με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου η Θράκη παραχωρήθηκε στους Βούλγαρους.
Λίγο αργότερα η οικογένεια Πελτέκη απελάθηκε από τους Βούλγαρους, σύμφωνα με την επιστολή του Αθανάσιου Ι. Πελτέκη στις 17/12/1913, που ανέφερα παραπάνω.
Ο Ιωάννης Πελτέκης ήταν 9 ετών όταν εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη. Εκεί θα φοιτήσει στο Μαράσλειον Ελληνογαλλικόν Εμπορικόν και Πρακτικόν Λύκειον του Στεφάνου Νούκα, όπου οι περισσότεροι μαθητές ήταν γιοί εμπόρων. Όλα τα εμπορικά μαθήματα διδάσκονταν στα γαλλικά, που ήταν η κύρια γλώσσα της σχολής, οι δε καθηγητές αυτών των μαθημάτων προέρχονταν από τη Σχολή Haute etudes Commerciale, στο Παρίσι.
Στο Μουσείο Μπενάκη, που είχα την ευκαιρία να το επισκεφτώ τελευταία εντόπισα και το ενδεικτικό του από το Μαράσλειο Λύκειον Στεφάνου Νούκα έτους 1915.
Επίσης στο αρχείο του υπάρχει το ενημερωτικό δελτίο (έτους 1919-1920) από το College Cantonal de Fribourg (γαλλικό κολλέγιο στην Ελβετία). Εκεί είναι καταγεγραμμένος ως Jean Peltekis.
 |
| Το Κολλέγιο στο οποίο φοίτησε ο Πελτέκης, το πιθανότερο ως οικότροφος www.hubertbrooks.com |
Ξεφυλλίζοντας ένα παλιό αρχείο της σχολής θα βρω το όνομά του και στο επόμενο έτος 1920-1921.
Στην παρακάτω εικόνα διακρίνεται μια ομάδα φοιτητών εκείνης της χρονιάς. Πιθανό να βρίσκεται και ο Πελτέκης ανάμεσά τους.
Ίσως έχει αξία να σημειώσω ότι ο Ι. Πελτέκης επισκέφθηκε την Αλεξανδρούπολη το 1931 μαζί με την μικτή ελληνοβουλγαρική επιτροπή Θεσσαλονίκης, που θα εξέταζε τον καθορισμό των αποζημιώσεων στους δικαιούχους του ατμόμυλου Πρωτόπαπα την περίοδο του πολέμου.
Στην επιτροπή συμμετείχαν επίσης οι: Ερρίκος και Μάρκελλος Σαμπλός και εκ μέρους της βουλγαρικής κυβέρνησης οι Γεώργιος Αθανάσωφ και Πούλεφ. Επίσης ο Γεώργιος Στρίγκος, γερουσιαστής των Εμπορικών Επιμελητηρίων Ελλάδας.
Ο Ιωάννης Πελτέκης μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου θα ορκιστεί Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας στην Κυβέρνηση Θεμιστοκλή Σοφούλη (22/11/1945 έως 4/4/1946).
Το περιοδικό "Ναυτικά Χρονικά" υποδέχεται στη θέση του Υπουργού Ναυτιλίας τον Πελτέκη με έντονο σκεπτικισμό, καθώς θεωρεί ότι είναι ξένος με τη ζωή του Εμπορικού Ναυτικού και άγνωστος με όλους που ασχολούνται επαγγελματικά με τη θάλασσα.
Παρ΄ όλο τον σκεπτικισμό το περιοδικό δεν παραλείπει να γράψει και κάποια σχόλια για τον Δικηγόρο στο επάγγελμα νέο Υπουργό, που ανήκε σε αγγλική κατασκοπευτική οργάνωση και τον χαρακτηρίζει ριψοκίνδυνο κι ευφυέστατο και ότι δικαίως τιμήθηκε με το παράσημο διακεκριμένων πράξεων (D.S.O.) από τον Βρετανό Βασιλιά, για την εν γένει δράση του και τις καταβυθίσεις πλοίων του Άξονα.
Ο Γιώργος Βαρνακιώτης, ο σαμποτέρ - φάντασμα του ΑΠΟΛΛΩΝΑ όπως τον αποκάλεσαν μετά την απελευθέρωση, θα συναντήσει τον Υπουργό Ναυτιλίας Ιωάννη Πελτέκη στο γραφείο του. Εκείνος μόλις τον αντίκρισε τον αγκάλιασε και του είπε ότι αυτός ήταν ο αρχηγός της οργάνωσης. Με εντολή του Υπουργού Πελτέκη ο Βαρνακιώτης τοποθετήθηκε ως καπετάνιος στην πετρολέτα που κυβερνούσε στην Κατοχή.
Το ενδιαφέρον του Πελτέκη για την ταφή των εκτελεσμένων συντρόφων του
Όπως φαίνεται από την παρακάτω επιστολή του Υπουργείου Στρατιωτικών προς το Δήμο Αθηναίων στις 10/12/46, ο Ιωάννης Πελτέκης είχε ζητήσει χώρο στο Γ΄ Νεκροταφείο για την ταφή των οστών των 18 σαμποτέρ συντρόφων του.
 |
| https://cultureisathens.gr |
Ο πλοιοκτήτης Ιωάννης Πελτέκης
Μετά τη σύντομη παραμονή του στο Υπουργείο Ναυτιλίας ο Πελτέκης αποφάσισε να γίνει πλοιοκτήτης. Έτσι το Νοέμβριο του 1946 αγόρασε ένα γέρικο Αγγλικό καράβι που το ονόμασε ROUL (με σημαία Παναμά).
 |
| Το πλοίο ROUL www.clydeships.co.uk |
Να σημειώσω ότι η εφημερίδα ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ (10/11/1946) γράφει ότι ο Πελτέκης εκτός από το ROUL, που ήδη είχε καταπλεύσει στον Πειραιά είχε αγοράσει και δεύτερο πλοίο, με Παναμαική επίσης σημαία. Όμως στα ΝΑΥΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ δεν βρήκα κάποια δραστηριότητα δεύτερου πλοίου που ν΄ ανήκει στον Πελτέκη.
Το πρώτο ταξίδι του ROUL ήταν η Κωνσταντινούπολη, όπου κατέπλευσε στις 24/11/1946. Τα ταξίδια του ήταν σε λιμάνια της Μεσογείου (Ασίας και Αφρικής), τη διώρυγα του Σουέζ, την Υεμένη, το Άντεν, φθάνοντας έως και την Ιταλία. Στις αρχές του 1949 και ενώ το πλοίο βρισκόταν σε αργία στην Αίγυπτο πουλήθηκε στον Τούρκο Orhan Sadikoglu.
Το ενδιαφέρον των Άγγλων για αναγνώριση της αντιστασιακής του δράσης
Το 1951 ο Άγγλος πρεσβευτής στην Αθήνα C.J. Norton στέλνει Επιστολή προς τον Σοφοκλή Βενιζέλο με την οποία του ζητούσε να εξευρεθεί τρόπος ώστε να περιληφθεί η αντιστασιακή ομάδα ΑΠΟΛΛΩΝ του Ιωάννη Πελτέκη στον κατάλογο των οργανώσεων που απολάμβαναν τις ευεργετικές διατάξεις σχετικού νόμου.
Ανάλογη επιστολή είχε αποσταλεί και από τον Αξιωματούχο της S.O.E. J.A. Dolbey στην οποία αναφέρει την αντιστασιακή δράση του Πελτέκη, την αυταπάρνηση, την πίστη στο καθήκον και τη βράβευσή του με το βρετανικό παράσημο των Διακεκριμένων Υπηρεσιών D.S.O. και πρότεινε τη βράβευσή του από την Ελλάδα με την ανώτερη τιμή. (https://venizelosarchives.gr)
Ο Ιωάννης Πελτέκης απεβίωσε στις 3 Δεκεμβρίου 1969 σε ηλικία 65 ετών.
Μάλλον δεν απέκτησε δική του οικογένεια. Όπως φαίνεται από το παρακάτω αγγελτήριο στην κηδεία του τον συνόδεψαν οι αδελφές του Δανάη Βελλίνη και η Ηρώ Τριανταφυλλίδη με το σύζυγο της Τιμολέοντα καθώς και τα ανίψια του Μαρία και Ντέιλ Κέλιγγ (γι΄ αυτούς είχα αναφερθεί στο προηγούμενο άρθρο: www.alexpolisonline.com/2025/05/Danae-kai-Maria-Vellini.html).
Στη νεκρολογία του στο Λονδίνο το Δεκέμβριο του 1969 αναφέρθηκε ότι ήταν «...a man of the highest ability, a Greek patriot...».
Όπως προκύπτει από το αρχείο του υπήρξε Σύμβουλος της Λαϊκής Ασφαλιστικής (Μουσείο Μπενάκη -Ψήφισμα για το θάνατο του Πελτέκη με ημερομηνία 5/12/1969).
Το αρχείο του παρέδωσαν στο Μουσείο Μπενάκη οι αδελφές του Δανάη Βελλίνη και Ηρώ Τριανταφυλλίδη. Δυστυχώς τόσο μέσα από το αρχείο του όσο και από την υπόλοιπη βιβλιογραφία δεν μπόρεσα να εντοπίσω κάποια φωτογραφία του.
Όπως μ΄ ενημέρωσαν από το Μουσείο Μπενάκη διατηρούν εκεί ότι τους παραδόθηκε από την οικογένεια, επίσης ότι υπάρχει αρχείο που τον αφορά και στην Αγγλία.
Υ.Γ.
- Ο κ. Περράκης στο βιβλίο του για την Λέλα Καραγιάννη αναφέρει στον πρόλογο και για τον Πελτέκη: «Σήμερα η οργάνωση Απόλλων και ο αρχηγός της Γιάννης Πελτέκης είναι σχεδόν τελείως άγνωστοι στην Ελλάδα ακόμα και ανάμεσα στους επαγγελματίες ιστορικούς, όπως διαπίστωσα το 2007 κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου για τον Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι ένα εμπεριστατωμένο βιβλίο για τη δράση της SOE στην κατεχόμενη Ευρώπη, το οποίο γράφτηκε αμέσως μετά τον πόλεμο αλλά εκδόθηκε το 2000, χαρακτηρίζει την οργάνωση Απόλλων "success story" και προσωπικά τον Γιάννη Πελτέκη "…ικανότατο άνθρωπο, Έλληνα πατριώτη…"».
Η ίδια άποψη εκφράστηκε και στους Times του Λονδίνου το 1969 στη νεκρολογία του Πελτέκη, όπου αναφέρεται ότι ο Πελτέκης «…έπαιξε εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στην ελληνική αντίσταση κατά τη διάρκεια του πολέμου».
Δυστυχώς αυτά τα κολακευτικά σχόλια δεν συμπεριλήφθηκαν σε μία πιο πρόσφατη συλλογή μαρτυριών για σημαντικές προσωπικότητες της SOE με βάση τις νεκρολογίες τους στους Times τις οποίες εξέδωσε ο Tillotson (2011) για κάθε χώρα στην οποία είχε δραστηριοποιηθεί η SOE. Το κεφάλαιο για την Ελλάδα δεν περιλαμβάνει τη νεκρολογία του Πελτέκη, ούτε και κανενός άλλου Έλληνα.
Μεταξύ άλλων o κ. Περράκης προσθέτει και το εξής: «Δυστυχώς, η ανάμνηση της θυσίας τους έχει ξεθωριάσει στη χώρα τους, παρά το γεγονός ότι οι πράξεις τους δεν είχαν πολιτικό κίνητρο αλλά μοναδικό στόχο να βοηθήσουν την προσπάθεια των Συμμάχων».
- Έχουν γραφτεί τόμοι ολόκληροι από έγκριτους ερευνητές για τις αντιστασιακές οργανώσεις την περίοδο της κατοχής - μεταξύ αυτών αναφέρεται και η δράση των οργανώσεων ΑΠΟΛΛΩΝ και ΥΒΟΝΝΗ, όπως και του Ιωάννη Πελτέκη.
- Το δικό μου ενδιαφέρον πηγάζει καθαρά από τη σχέση του Ιωάννη Πελτέκη με την Αλεξανδρούπολη, το Δεδέαγατς των παιδικών του χρόνων, που την θυμόταν ως την πόλη με τις χίλιες και μία νύχτες!
- Το παρόν άρθρο έρχεται να συμπληρώσει το προηγούμενο, που αφορούσε την οικογένεια Πελτέκη και δημοσιεύτηκε στις 10/5/2025: www.alexpolisonline.com/2025/05/Danae-kai-Maria-Vellini.html
Ελπίζω τα δυο άρθρα μου να σταθούν αφορμή ώστε να βρεθεί κάποια φωτογραφία του Ιωάννη Πελτέκη, που ξεκίνησε παιδί από την Αλεξανδρούπολη (τότε Δεδέαγατς), ανδρώθηκε στη Θεσσαλονίκη και σε κολέγια της Ελβετίας και Γαλλίας και σημάδεψε με την αντιστασιακή του δράση του την περίοδο της Κατοχής.
Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
Ενδεικτικές πηγές:
- Έλληνες Ναυτικοί στην Εθνική Αντίσταση 1941-1944 (Ιωάννης Πελτέκης) https://aegeanrally.gr/wp-content/uploads/afierwma_57-2.pdf
- Θέματα Στρατιωτικής η Ιστορίας: "Η Οργάνωση Υβόννη και ο Ιωάννης Πελτέκης (Απόλλων)" https://stratistoria.wordpress.com
- Έκθεση Δράσης Υπηρεσίας YVONNE FORCE 133 https://stratistoria.wordpress.com/1944/10/12/yvonne-force133-ekthesi-drasis/
- Φράνσις Νόελ-Μπέικερ "Greece: The Whole story" http://www.noel-baker.co.uk/books/greeceWholeStory.html
- Φράνσις Νόελ-Μπέικερερ, 1920-2009 "Η Ελλάδα κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, 1942-1945" http://www.noel-baker.co.uk/greece/el/warYears.html
- Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ https://www.tanea.gr/2014/03/14/greece/ypodyotan-ton-pleimpoi-me-amaksia-kai-gkomenes-sto-kolwnaki/
- Περιοδικό "Ιστιοπλοϊκός Κόσμος" (Ιαν. - Φεβ. 2020): Ελληνες Ναυτικοί στην Εθνική Αντίσταση 1941-1944
- Ναυτικά Χρονικά, 1945/1946/1947/1948/1949
- Ο Ιωάννης Πελτέκης και η Οργάνωση ΥΒΟΝΝΗ https://cultureisathens.gr/diadromi_mnimis/ioannis_peltekis/
- Έκθεση πεπραγμένων Υπηρεσίας ΑΠΟΛΛΩΝ από 1/7 έως 31/10/1944 https://stratistoria.wordpress.com/1944/12/20/19441220-apollon-ekthesi/
- Πολιτισμός είναι η Αθήνα «Οργάνωση Απόλλων - Οι σαμποτέρ» https://cultureisathens.gr/diadromi_mnimis/the_apollon_organization/
- Παντελής Αθανασιάδης «Τα τελευταία σαμποτάζ του ΑΠΟΛΛΩΝΑ» στην Κατοχή https://sitalkisking.blogspot.com/2015/05/blog-post_26.html
- Στυλιανός Περράκης "Απίθανη ηρωίδα - Η Λέλα Καραγιάννη και οι Βρετανικές μυστικές υπηρεσίες στην Ελλάδα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου"
- Μάριον Σαράφη / Νίκος Σβορώνος "Από την Αντίσταση στον Εμφύλιο Πόλεμο" https://www.chcnews.org/books/b45_civil.pdf
- Θανάσης Χατζής "Η Νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε μέρος ΙΙ"
- Ίδρυμα Ελ. Βενιέλου https://venizelosarchives.gr/show/58532
- Εφημερίδα ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ https://www.rizospastis.gr/story.do?id=11391208
- Θ. Σαμπατακάκης "Οι Βρετανικές υπηρεσίες κατά την περίοδο του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου στην Ελλάδα" https://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/17487?lang=el#page/298/mode/1up
- Αλεπάκος Γ. Πέτρος "Τα πέτρινα χρόνια του ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ (Αλεξανδρούπολη) 1912-1918" http://alepakos.blogspot.com/2020/12/1912-1918.html
- Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Μάρτιος 1946
- Εφημερίδα ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ "Εκλογές του 1946 - Κρίση στην Κυβέρνηση Σοφούλη" https://www.rizospastis.gr/story.do?id=3680132
- LISTE des membres de l'Association amicale des anciens Elèves (υπάρχει στο αρχείο του) http://hubertbrooks.com/VSJ/CollegeFrancais/Souvenirs%201919_20_split_3.pdf
- Villa St.-Jean Collège Français http://www.hubertbrooks.com/VillaStJean_CollegeFrancais.html
- Scottish Built Ship https://www.clydeships.co.uk/view.php?ref=192
ΣΧΟΛΙΑ
Μπορείτε να σχολιάσετε μέσω Facebook ή Blogger (Google) επιλέγοντας την αντίστοιχη καρτέλα από πάνω