Δύο ιστορικά ντοκουμέντα για το (περιπλανώμενο) Μνημείο Ηρώων της Αλεξανδρούπολης

Δύο ντοκουμέντα για το (περιπλανώμενο) Ηρώο της Αλεξανδρούπολης, που είναι μέρος της ιστορίας αυτής της πόλης. Αξίζει να τα διαβάσουμε και ας αφήσουμε τα μάτια της ψυχής να κάνουν εικόνες της Αλεξανδρούπολης των περασμένων χρόνων...

της Ουρανίας Πανταζίδου

Για πρώτη φορά είχα ακούσει για το περιπλανώμενο Μνημείο Ηρώων της Αλεξανδρούπολης από τον κ. Θεόδωρο Ορδουμποζάνη. Ένα μνημείο άρρηκτα συνδεδεμένο με την ιστορία της ελεύθερης Αλεξανδρούπολης, το οποίο τα τελευταία χρόνια βρίσκεται στη Νέα Χηλή.

Το Ηρώο ως γνωστόν βρίσκεται πλέον πίσω από την πέτρινη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου της Νέας Χηλής. Η πρώτη μου επίσκεψη στο χώρο, πριν χρόνια, ήταν για να μου ξυπνήσει μνήμες των μαθητικών μου χρόνων και να γράψω κάτι γι΄ αυτό. Το 2018 έγραψα κάποια πράγματα, κάνοντας ταυτόχρονα και μια πρόταση για την ανάπλαση του χώρου όπου φιλοξενείται το μνημείο (www.alexpolisonline.com/2018/10/to-periplanomeno-mnimeio-tis-alexandroupolis.html).

Για την ιστορία το Ηρώον κατασκευάστηκε το 1925 και η πρώτη θέση του ήταν στο δημοτικό κήπο, στην παραλιακή οδό της Αλεξανδρούπολης απέναντι από το Πασαλίκι (σήμερα πάρκο "ΑΡΓΩ" απέναντι από τη Μεραρχία).

Αργότερα, στα μεταπολεμικά χρόνια μεταφέρθηκε στο πάρκο Εγνατία (νυν πάρκο Προσκόπων).

Και τελικά, κατά πάσα πιθανότητα επί χούντας, αρχές δεκαετίας του 1970, το Ηρώο μεταφέρθηκε στη Νέα Χηλή, έξω από τον περίβολο του πέτρινου ναού του Αγίου Γεωργίου.

Τώρα φέρνω στην επιφάνεια δυο σημαντικά ντοκουμέντα για το Ηρώο, τα οποία αφορούν:

1. Τις πρωτοβουλίες που είχαν αναληφθεί το 1924 για την ανέγερση του μνημείου.
2. Το λόγο που είχε εκφωνήσει ο Διοικητής της Θράκης Κ. Γεραγάς κατά τη διάρκεια των αποκαλυπτηρίων του μνημείου το 1925.

Και τα δύο ντοκουμέντα (από την εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ) είναι μέρος της ιστορίας αυτής της πόλης. Αξίζει να τα διαβάσουμε και ας αφήσουμε τα μάτια της ψυχής να κάνουν εικόνες της Αλεξανδρούπολης των περασμένων χρόνων…

«…Έχω την τιμήν να κομίσω ευλαβή χαιρετισμόν προς τα σκιάς εκείνων, εις μνήμην της αυτοθυσίας των οποίων η Αλεξανδρούπολις έστησε την σεμνήν αυτήν στήλην…».

Με αυτά τα λόγια είχε ξεκινήσει την ομιλία του ο Γενικός Διοικητής Θράκης Κωνσταντίνος Γεραγάς, κατά τη διάρκεια των αποκαλυπτηρίων του μνημείου υπέρ των πεσόντων, τον Σεπτέμβριο του 1925.

Μα ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, για να γνωρίσουμε την ιστορία αυτού του τόπου ακόμη και μέσα από την ανέγερση ενός μνημείου…

Σεπτέμβριος 1924…

Το 1924, οι κάτοικοι της Αλεξανδρούπολης σκέφτηκαν πως έπρεπε να αποδώσουν τιμή σε όσους έπεσαν στα πεδία των μαχών για την ελευθερία και σε όσους έμειναν άταφοι…

Έτσι αρχές Σεπτεμβρίου του 1924 διοργάνωσαν μια χοροεσπερίδα για να συγκεντρώσουν τα πρώτα χρήματα για την ανέγερση ενός μνημείου πεσόντων. Ο χορός δόθηκε στο δημοτικό κήπο, στην παραλιακή λεωφόρο της πόλης, ύστερα από πρωτοβουλία του τότε Νομάρχη Μιχάλη Καλογερόπουλου.

Ο αρθρογράφος της εφημερίδας ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της εποχής μας παρουσιάζει μια βραδιά - σαν παραμύθι - που εξελίχθηκε μέσα στο δημοτικό κήπο. Αρκεί να κλείσουμε τα μάτια και να φανταστούμε τη σκηνή, με πρωταγωνιστές τους πρώτους κατοίκους της ελεύθερης τότε Αλεξανδρούπολης.

«Ο δημοτικός κήπος με την ποιητική του θέα, κάπως φαντασμαγορικός με τις τεχνικές ολοπράσινες γιρλάντες που έπεφταν και λύγιζαν από ένα αναρίθμητο πλήθος λευκών φύλλων λεύκης. Η θάλασσα με τη μυστική μελωδία του βραδινού μπάτη με τη θεία άλμη της, που βαλσαμώνει τα μεγάλα μυστικά πάθη, με την υπέροχη μοναξιά που αναβλύζει μέσα από τα κύματά της και δίδει τις αδιέξοδες αγωνίες…

Και πιο πέρα στο βάθος του κήπου η γέρικη αλησμόνητη βελανιδιά που καλύπτει με τον όγκο της σκιάς της, το αιώνιο ερωτευμένο ζευγάρι που μάταια προσπαθεί από μακριά να κρύψει σε απόκρυφες γωνιές τη λαμπρότατη λάμψη κάποιου μυστικού ειδυλλίου που παίζεται μέσα σε ολιγόστιγμα, με μια επίμονο απροσποιητή αδιαφορία… Κι έπειτα η μουσική η θεία εσυμπλήρωνε, απέδιδε, ενεψύχωνε τις ναρκωμένες καρδιές μας κι έκλειε το υπέροχο γοητευτικό σύνολο…

Διάφορα παιχνίδια, ατραξιόν, προσελκύουν τους επισκέπτας. Στο τσέρκι η κ. Καλογεροπούλου με τουαλέτα ζορζέτ πλισέ μπεζ γαρνιρισμένη με πολύ κομψότητα και χάρη από κορδέλες φαραώ, πάντοτε περιποιητική, πρόσχαρης. Η κ. Πολίτου με πράσινη μεταξωτή τουαλέτα, αι δίδες Αντύπα, Δαλαβέρα, Μιτράνη, Μαυρίδου, Σαμοθράκη, με πολύ κομψή εμφάνιση, χαριτωμένες προσελκύουν τους επισκέπτας με την γοητείαν των.

Στο ψάρευμα η κ. Παπαδοπούλου με μαύρη τούλινη τουαλέτα εμψυχώνει τα πάντα, η κ. Αποστολίδη με τουαλέτα από πράσινο μεταξωτό ζερσέ. Αι δίδες Αποστολίδη, Πετρούδη, Τουντζή, Χρηστίδου, Κατσούλη ντυμένες με καλαισθητικό γούστο, προθυμοποιούνται να εξυπηρετήσουν τους πελάτας των, πολλοί των οποίων φεύγουν απογοητευμένοι από την κακήν των τύχην…

Εις τα λαχεία η κ. Αλτιναλμάζη με τουαλέτα μπεζ μεταξωτή γαρνιρισμένη με σπάνιες δαντέλες ακαταγώνιστη, η κ. Βουτυρά με μαύρη μεταξωτή τουαλέτα, η κ. Παπαδάκη με μαύρη μεταξωτή τουαλέτα ξεχωρίζει με το στερεότυπο μειδίαμα. Αι δίδες Δολμά, Παπουτσάκη, Κιαμίδου όλο δροσιά και φρεσκάδα τρέχουν παντού ενηρμονισμένες στον ίδιο γλυκύ τόνο.

Στο τμήμα ανθέων η κ. Τακέλλου με τουαλέτα μπλέ, η κ. Ανδρονίκου με τουαλέτα μαύρη, αι δίδες Λιλή Φιμερέλη, Δαλαβέρα, Κώνστα, Σαμουράκη τρέχουν παντού υπέρκομψες αφήνοντας στο πέρασμά των το άρωμα μιας μαγευτικής φλορεζόν.

Στο κονσέρτο η κ. Καλογεροπούλου απέδιδε με πολύ δύναμη και πάθος σαν μια καλλιτέχνης την 12η Ουγγρική Ραψωδία του Λίστ… Η κ. Αλτιναλμάζη με όλη τη δύναμη μιας ανωτέρας αισθητικής έπαιξε το Τανχόυζερ μαρς του Βάγκνερ. Αι δίδες Τακέλλα και Ετέκ με ιδιαίτερο τόνο απέδωσαν τον ουγγρικό χορό του Μπράμς.

Στην απαγγελία η κ. Καλογεροπούλου με δυνατή βυρτουλιτέ απέσπασε μετά της κυρίας Παπαδοπούλου τα χειροκροτήματα των παρευρισκομένων.

Στο χορό η Δνις Τουντζή με την τούλινη λευκή τουαλέτα της σαν πεταλούδα χορεύει γοητευτικά και χάνεται μέσα στη σάλα μέσα σε υπερόχους κυματισμούς. Η Δνις Λιλή Φιμερέλη με τα αφελή και μυστικοπαθή μάτια της, στα ολόλευκα μοιάζει τον κρίνον που έχει τον κάλυκα εύθραστο. Χορεύει χωρίς ενδιαφέρον δια να εξαφανισθεί γρήγορα γρήγορα στο συγγενικό κύκλο της. Η Δνις Παπουτσάκη με την εξωτική φαραώ τουαλέτα της που προδίδει με τα κομμένα αλά γκαρσόν μαλλιά της ένα ιδιότροπο αλλά εξαιρετικό γούστο, χορεύει μέσα σ΄ ένα κύκλο πιστών θαυμαστών της. Η Δνις Δολμά συμπαθής πάντοτε δεν κατορθώνει να κρύψει την πλήξη της. Η Δνις Χρηστίδη με το μικροσκοπικό προσωπάκι της σαν μίσχος λουλουδιού χορεύει με πολύ χάρη. Αι Δνιδες Παπαδοπούλου, Αποστολίδη, Πετρούδη, Κατσούλη χορεύουν με πολύ κέφι. Η κ. Κομνηνού ένας τύπος εξιδανικευμένης ξανθής ωραιότητος, αι κυρίαι Λυμπερίδου, Βεκρή, Τσιρίτη, Μαρτίνη, Παπαθανάση διακρίνονται δια την κομψήν εμφάνισή των.

Ο χορός παρετάθη μέχρι των πρωινών ωρών εν αδιαπτώτω ευθυμία. Αι εισπράξεις υπερέβησαν τας 10.000 δραχμάς».

Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 11/9/1924
κάντε κλικ στην εικόνα για να δείτε ολόκληρο το πρωτότυπο δημοσίευμα

Είναι σίγουρο ότι το επόμενο διάστημα θα διοργανώθηκαν και άλλες παρόμοιες εκδηλώσεις, για να συγκεντρωθεί το απαιτούμενο ποσό για την ανέγερση του μνημείου. (Σύμφωνα με τον τότε Νομάρχη το κόστος ανήλθε στις 250.000 δραχμές). Η αρχή όμως λένε ότι είναι το ήμισυ του παντός…

Το μνημείο στο δημοτικό κήπο απέναντι από το Πασαλίκι (σήμερα κτίριο Μεραρχίας)
Φώτο: Θεόδωρος Ορδουμποζάνης

Ένα χρόνο μετά - Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου

Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν με κάθε επισημότητα τον Σεπτέμβριο του 1925. Παραβρέθηκαν μεταξύ άλλων ο Διοικητής του Δ' Σώματος Στρατού Αντιστράτηγος Τσιρογιάννης, ο Υποστράτηγος Γαρδίκας, ο Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως (Γερβάσιος), ο Νομάρχης Έβρου (Καλογερόπουλος), ο Πρόεδρος Επιτροπής Συνόρων, Ολλανδός συνταγματάρχης Μπάκερ, και πλήθος κόσμου.

Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 28/9/1925
κάντε κλικ στην εικόνα για να δείτε ολόκληρο το πρωτότυπο δημοσίευμα

Στο λόγο του ο Γενικός Διοικητής Θράκης Κ. Γεραγάς ευχαρίστησε όλους τους Αλεξανδρουπολίτες που μόχθησαν για «την σεμνήν αυτήν στήλην», και συνεχάρη την πόλη της Αλεξανδρούπολης «διότι πρώτη εν Θράκη έστησεν ιερόν σκήνωμα των πεσόντων υπέρ Πατρίδος».

Και συνεχίζοντας το λόγο του, μεταξύ άλλων θα πει:

«…Πόση αλήθεια θυσία αίματος ηρώων και μαρτύρων, πολλών γνωστών και πόσων αγνώστων. Πόσοι τάφοι όπου γη Ελληνική. Αλλά και πόσα κορμιά έμειναν χωρίς τάφους χριστιανικούς. Δεν υπάρχουν πλέον εκεί ελληνικά χέρια ίνα συλλέξουν τα ιερά των κόκαλα εις κοινόν τάφον. Να φέρουν ολίγα αγριολούλουδα τα Ψυχοσάββατα. Δεν υπάρχουν ελληνικά μάτια από τα οποία να κυλήσει ένα δάκρυ για την θυσία των νεκρών εκείνων. Οπόση και πόσον τραγική η απ΄ αιώνων ελληνική θυσία αίματος υπέρ της ελευθερίας, υπέρ του πολιτισμού. Και από την τελευταίαν αιμορραγίαν ελιποθύμησεν η Ελλάς αλλά και αυτήν την φοράν δεν εκάμφθη.

Τας εθνικάς ατυχίας ανθρώπινον είναι ν΄ ακολουθούν μεμψιμοιρίαι. Και εις τους σημερινούς καιρούς υπάρχουν πολλοί πρόθυμοι να ρίψουν το δηλητήριο εις την εθνικήν ψυχήν.

Αλλ΄ οι απόγονοι ημών, τα παιδιά μας, και οι επίγονοί μας, όταν θα μελετούν την καμπήν, την τραγικήν της εθνικής μας σταδιοδρομίας συμβουλευόμενοι την ιστορίαν των πλέον θα έχουν μεν δίκαιον να μας κρίνουν αυστηρώς δια τα σφάλματά μας, δια το κατάντημά μας.

Αλλ΄ ασφαλώς θα συμπαθήσουν την μεγαλειώδη εκείνην προσπάθειαν προς ανασύνδεσιν της Μεγάλης Ελλάδας. Μέχρι Γορδίου και πέραν της Αλμυράς Ερήμου. Και θα θαυμάσουν τας θυσίας.

Μελετώντες δε οι έγγονοι την ιστορίαν δεν θα δυνηθούν να μας μεμφθούν, ημάς την δρώσαν γενεάν διότι ενικήθεμεν όπου η τόση θυσία αίματος.

Διότι όπως ήλθομεν εδώ εις την Δ. Θράκην ούτω μετέβημεν και πέραν του Αιγαίου.

Τόσος και τοιούτος ελληνισμός μας εκάλει προς απελευθέρωσίν του. Είναι λοιπόν δυνατόν να μας μεμφθούν οι επίγονοί μας; Εις την μεγαλειώδη εκείνην εθνικήν προσπάθειαν, εις ήν απ΄ αιώνων εκαλείτο η Ελληνική φυλή, και εις τον βωμόν της πατρίδος η αυτοθυσία σας, ω άγιοι νεκροί, γνωστοί και άγνωστοι. Και εσείς μεν εκερδίσατε ότι υψηλότερον, την αγήρω μνήμην. Ημείς δε οι περιλιπόμενοι, φέροντες τας συνεπείας της ατυχίας μας σας ζηλεύομεν.

Συ δε νεολαία, τα παιδιά μας, η χρυσή μας ελπίς μη παύεται να αντικρίζεται το ιερόν αυτό σκήνωμα. Όταν θα στεφανώνετε αυτό εις κοινήν εορτήν προσπαθείτε να φέρητε την ψυχήν σας και την διάνοιάν σας προς τα σκιάς εκείνων, υπέρ ων η στήλη αύτη. Προς τους τόσους τάφους τεντώστε τα αυτιά σας. Θα ακούσητε την φωνήν των τάφων εκείνων. Θα ακούσητε καθαρά την φωνήν του καθήκοντος. Θ΄ ακούσητε τα ιερά των κελεύσματα.

Όταν ούτω πράττωμεν, τελούμεν μνημόσυνον αντάξιον των νεκρών μας των εθνικών αγώνων».

Μετά τον φλογερό λόγο του Κ. Γεραγά, όπως μας πληροφορεί το δημοσίευμα, με τη μουσική του Δ' Σώματος Στρατού να παιανίζει έγιναν τα αποκαλυπτήρια του μνημείου. Στεφάνια κατέθεσαν ο Δήμος Αλεξανδρουπόλεως, το Σύνταγμα Προκαλύψεως και ο Συνταγματάρχης Μπάκερ.

Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΝΕΑ (26/9/1925)
Δημοσίευμα για τα αποκαλυπτήρια του μνημείου
με φωτογραφίες του Αλέξανδρου Παναγιώτου

Το μνημείο αυτό, το πρώτο που είχε ανεγερθεί στη Θράκη, όπως βλέπουμε περικλείει μεγάλο μέρος της ιστορίας αυτής της πόλης. Το μνημείο αυτό, αφού περιπλανήθηκε, τελικά τοποθετήθηκε στη Νέα Χηλή. Σήμερα βρίσκεται πίσω από την πέτρινη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, περιμένοντας από τους επίγονους εκείνων να κάνουμε το χρέος μας. Τους το χρωστάμε.

Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)

➤ Διαβάστε εδώ ολόκληρη την ιστορία του Ηρώου της Αλεξανδρούπολης
[post_ads]