Γερβάσιος Σαρασίτης: 70 χρόνια από την ανακομιδή των λειψάνων του πρώτου Μητροπολίτη Αλεξανδρουπόλεως

Ο Μητροπολίτης Γερβάσιος Σαρασίτης θα συνδέσει το όνομά του με την ιστορία των πρώτων χρόνων της ελεύθερης Αλεξανδρούπολης και τις προσπάθειες για την αναγέννησή της.

της Ουρανίας Πανταζίδου

Φέτος στις 4 Ιουνίου, συμπληρώνονται 70 χρόνια από την ανακομιδή των λειψάνων του πρώτου Μητροπολίτη Αλεξανδρουπόλεως κυρού Γερβάσιου Σαρασίτη από την Αργυρούπολη του Πόντου και την τοποθέτηση της λάρνακας με τα οστά του Γερβασίου στον καλλιμάρμαρο τάφο - μνημείο, στον αύλειο χώρο του ιερού ναού του Αγίου Ελευθερίου.

Για το Γερβάσιο και το έργο του έχω γράψει και παλαιότερα. Τότε μάλιστα είχα επισημάνει ότι το κεφάλαιο Γερβάσιος Σαρασίτης και η ποιμαντορία του στη Μητρόπολη Αλεξανδρουπόλεως 1922-1934 δεν έχει ολοκληρωθεί, καθώς ανακαλύπτονται και νέα στοιχεία… (www.alexpolisonline.com/2019/01/blog-post_334.html και https://www.alexpolisonline.com/2019/12/1922.html

Στην ανέγερση του τάφου είχαν πρωτοστατήσει ο Γεώργιος Κανδηλάπτης (Κάνις) και ο Δημήτριος Παπαδόπουλος (Σταυριώτης) δάσκαλοι και οι δυο από τον Πόντο. Στην επιτροπή συμμετείχαν επίσης ο Αρχιερατικός Επίτροπος Παπαθεόδωρος Παπαγεωργίου και ο δημοτικός σύμβουλος Μιχαήλ Κόπανος.

Στο ίδιο δημοσίευμα γίνεται αναφορά και στη γενναιόδωρη εισφορά από την Εύξεινο Λέσχη Θεσσαλονίκης. Ανατρέχοντας στα πρακτικά της εποχής, τα οποία είχε την καλοσύνη να μου αποστείλει ο νυν πρόεδρος της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης κ. Γ. Λυσαρίδης, βλέπουμε ότι οι πρωτοβουλίες για την ανέγερση του τάφου είχαν αναληφθεί ήδη από το 1949, στον απόηχο δηλαδή του εμφυλίου πολέμου.

Στα πρακτικά βλέπουμε ότι η Εύξεινος Λέσχη Θεσσαλονίκης ήταν αποδέκτης ευχαριστήριας επιστολής από την Ιερά Μητρόπολη Αλεξανδρουπόλεως για την προσφορά του ποσού του ενός εκατομμυρίου δραχμών (1.000.000), για την ανέγερση του μνημείου - τάφου στη μνήμη του Γερβάσιου Σαρασίτη.

Από τα πρακτικά της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης, 11 Νοεμβρίου 1949

Ο Γερβάσιος θα φθάσει στην Αλεξανδρούπολη στις 28 Δεκεμβρίου 1922

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή επειδή ήταν αδύνατη η παραμονή στην Κωνσταντινούπολη των ανταλλάξιμων αρχιερέων του Οικουμενικού Θρόνου και κυρίως εκείνων οι οποίοι είχαν έντονη δράση στις εθνικές υποθέσεις, πολλοί από αυτούς θα τοποθετηθούν στις λεγόμενες νέες χώρες της Ελλάδας.

Με Συνοδική Πράξη του Οικουμενικού Πατριαρχείου η Αλεξανδρούπολη, μόλις δυο χρόνια από την απελευθέρωσή της θα αποκτήσει τη δική της Μητρόπολη (12/11/1922) και το δικό της Μητροπολίτη στις 17 Νοεμβρίου 1922.

Μελέτιος ελέω Θεού Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης
και Οικουμενικός Πατριάρχης

Του εν τη Δυτική Θράκη της Επαρχίας Αίνου δια τους εν τοις πρακτικοίς της Ιεράς Συνόδου αναφερομένους λόγους αποχωρισθέντος της επαρχίας ταύτης και ιδίαν αποτελέσαντος μητρόπολιν μετά έδρας της πόλεως Αλεξανδρουπόλεως υπό την επωνυμίαν "Μητρόπολις Αλεξανδρουπόλεως", τούτου δε ένεκα αναγκαίου αποβάντος όπως η πνευματική διοίκησις της νέας ταύτης μητροπόλεως ανατεθή εις κατάλληλον πρόσωπον, ημείς οι την Ιεράν Σύνοδον αποτελούντες αρχιερείς μετά την γενομένην συνοδικώς πρότασιν και προβολήν τριών υποψηφίων των μάλλον καταλλήλων εις τούτο, ήτοι των Πανιερωτάτων μητροπολιτών Αγκύρας κ. Γερβασίου, Βιζύης κ. Ανθίμου και Ηλιουπόλεως κ. Σμαράγδου, [...] προεκρίναμεν τον Πανιερώτατον Μητροπολίτην Αγκύρας κ. Γερβάσιον...

Ο νέος Μητροπολίτης υπήρξε γόνος της μεγάλης οικογένειας των Σαρασιτών, ονομαστών μεταλλωρύχων με μακραίωνη παρουσία στην Ανατολή (ο γενάρχης της οικογένειας απαντάται από το 1530 μ.Χ.).

Ο Γεώργιος Κανδηλάπτης, ο οποίος υπήρξε μαθητής του Γερβάσιου στο Φροντιστήριον Αργυρούπολης, θα διασώσει τα ονόματα της μεγάλης εκείνης οικογένειας των Σαρασιτών, οι οποίοι υπήρξαν μεγάλοι ευεργέτες της Αργυρούπολης αλλά και ολόκληρης της Επαρχίας Χαλδίας. Και δεν υπήρξαν μόνο ευεργέτες περιοχών του Πόντου, καθώς έχουν καταγραφεί και οι ευεργεσίες τους εις τον Πανάγιο Τάφο κι αλλού. Τα διάφορα σουλτανικά φιρμάνια και προνόμια ακολουθούσαν τη μεγάλη εκείνη οικογένεια.

Τις πολύτιμες πηγές αλλά και τον κώδικα των Σαρασιτών θα βρει, θα μελετήσει και θα διασώσει ο Γ. Κανδηλάπτης στη μεγάλη βιβλιοθήκη της οικογένειας του Γερβάσιου στη Λιβερά το 1911. Ο ίδιος ο Γερβάσιος - Μητροπολίτης τότε Αγκύρας - θα στείλει τον Κανδηλάπτη στο πατρικό του, όπου διέμενε η μητέρα και η χήρα αδελφή του Υπατία Ν. Ανθοπούλου. Το υλικό που κατέγραψε από τον κώδικα της οικογένειας θα το χρησιμοποιήσει αργότερα στον καταρτισμό του γενεαλογικού πίνακα των Σαρασιτών.

Τον πίνακα αυτόν θα τον παραδώσει και στον Χρυσόστομο Μυρίδη, ο οποίος θα τον συμπεριλάβει στο έργο του που έγραψε για την οικογένεια των Σαρασιτών και το Μητροπολίτη Αλεξανδρουπόλεως Γερβάσιο Σαρασίτη (ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΝΤΟΥ, 7ος τόμος).

Μάλιστα και ο Γ. Κανδηλάπτης στο βιβλίο του "ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΑΝΑΛΕΚΤΑ", το πρώτο βιβλίο του που εκδόθηκε στο τυπογραφείο Σακελλαρίδη στην Αλεξανδρούπολη το 1925, και το οποίο αφιέρωσε στον Γερβάσιο, συμπεριέλαβε σ΄ αυτό και το γενεαλογικό πίνακα της οικογένειας των Σαρασιτών «...ίνα ο ομογενής κόσμος της Επαρχίας Αλεξανδρουπόλεως γνωρίσει οποίον ενδόξων ανδρών ένδοξον απόγονον έχει πνευματικόν αρχηγόν και ποιμενάρχην...».

Ο Μ. Καλογερόπουλος, πρώην Νομάρχης Έβρου, ο οποίος έζησε από κοντά τον Γερβάσιο, θα τον χαρακτηρίσει, μεταξύ άλλων, ως αληθινό χριστιανό, αγνό Έλληνα πατριώτη, δραστήριο και αθόρυβο χωρίς τάσεις επίδειξης.

Η εφημερίδα "Δυτική Θράκη" της Αλεξανδρούπολης στις 3 Ιουνίου 1934 (δύο μέρες μετά την κηδεία του) με τίτλο ΓΕΡΒΑΣΙΟΣ ΣΑΡΑΣΙΤΗΣ (Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως) μεταξύ άλλων θα γράψει:

«Απόλαυε της γενικής εκτιμήσεως και περιβάλλετο υπό της ανυποκρίτου αγάπης και σεβασμού του ποιμνίου αυτού, ως ανήρ αυστηρών ηθικών αρχών, καλοκάγαθος και ευσπλαχνικός, τύπος και υπογραμμός καλού πρωθιεράρχου. Οργών προς παν αγαθόν, πρωτοστατών εις όλα τα έργα ευποιίας συνεπλήρωνεν εξ ιδίων τα ελλείποντα... Αποβλέψας από της αφίξεως του εις την θρησκευτικήν διαπαιδαγώγησιν του ποιμνίου του ωμίλει συνεχώς προς το ευλαβώς ακροώμενον αυτού εκκλησίασμα και ο λόγος αυτού ήτο πλήρης βαθειών εννοιών, ο βίος αυτού ήτο μεστός θρησκευτικής, κοινωνικής και εθνικής δράσεως εις την τουρκοκρατούμενην πατρίδα του, καίτοι πράος και ήρεμος από χαρακτήρος δεν εδίστασεν όπως προτάξει θαρραλέα τα στήθη υπέρ του διακινδυνεύοντος ποιμνίου του κατά το κίνημα του Κεμάλ, έτοιμος όπως περιβληθεί τον του μαρτυρίου στέφανον. Η ιστορία του κατά την δεκατετραετίαν, καθ΄ ην παρέμεινεν ενταύθα, είναι αυτή αύτη η ιστορία της φιλανθρωπικής κινήσεως της πόλεώς μας, ην διηύθυνε παραινών, νουθετών, ενθαρρύνων και ζωντανεύων το υπέρ των δυστυχούντων ενδιαφέρον, οσάκις δεν είχε να προσφέρη εξ ιδίων μηδέποτε προφθάσας να αποκτήση περιουσίαν»!

Αρχείον Πόντου, τόμος 7ος

Οι πρώτες ενέργειες του Γερβάσιου αμέσως μόλις φθάσει στην πόλη

Ο Γερβάσιος όταν θα φθάσει στην Αλεξανδρούπολη θα διαπιστώσει τα δυσθεώρητα προβλήματα της ακριτικής αυτής περιοχής, όπου τώρα κατοικούσαν οι παλιννοστούντες γηγενείς αλλά και ανταλλάξιμοι Μικρασιάτες, ενώ πριν από το 1922 και πριν το 1919 υπήρχε έντονο το σλαβόφωνο και το μουσουλμανικό στοιχείο. Για να επιτευχθεί η βαθμιαία αφομοίωση αλλά και η δημιουργία ενός ισορροπημένου εθνικά κορμού θα επικεντρωθεί αρχικά στους δυο πυλώνες, τη χριστιανική πίστη και την εκπαίδευση.

Ο Γερβάσιος θα μεριμνήσει για την τοποθέτηση σεβάσμιων πατριωτών ιερέων αλλά και άλλων προερχόμενων εξ Ανατολής και μάλλον εκ του Πόντου. Ειδικότερα μετά το 1922 η τοποθέτηση ιερέων με προσφυγική καταγωγή κρίθηκε επιβεβλημένη. Αυτοί θα αναλάβουν να ενθαρρύνουν το ποίμνιό τους και να τους δώσουν ελπίδα.

Η Επαρχία της Αλεξανδρούπολης μαζί με τα 28 χωριά της διέθετε μέχρι τότε μόνο 21 εν ενεργεία κληρικούς. Ήταν επιβεβλημένο η κυβέρνηση να διορίσει κληρικούς, να επισκευάσει και να χτίσει εκκλησίες.

Ενδεικτική είναι και η επιστολή του Μητροπολίτη στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών το 1925, στην οποία αναφέρεται πως η Επαρχία Αλεξανδρουπόλεως στερείται ελληνικών χωριών, πλην της Μάκρης, των Φερών, του Δορίσκου και της Κίρκης. Υπήρχαν έντεκα βουλγαρικά χωριά ενώ τα υπόλοιπα ήταν τουρκικά.

Σχολεία

Ο Γερβάσιος θα δει το μεγάλο πρόβλημα που υπήρχε στην περιοχή καθώς όσα σχολικά κτίρια υπήρχαν είχαν επιταχθεί για στρατιωτικές ανάγκες. Το Λεονταρίδειο κληροδότημα (το οποίο μετά την απελευθέρωση του 1920 στέγαζε το Εξατάξιο Γυμνάσιο) και το Σχολείο Θηλέων (μετέπειτα 3ο Δημοτικό Σχολείο και το Νηπιαγωγείο της Κοινότητας), είχαν μετατραπεί σε στρατιωτικά νοσοκομεία από τον Αύγουστο του 1922 έως και το Φεβρουάριο του 1924.

Για να μη χαθεί κι άλλος πολύτιμος χρόνος διδασκαλίας και μόρφωσης ο Γερβάσιος θα επιδιώξει με τους φορείς της πόλης να βρεθεί ένα άλλο κτίριο για να στεγαστεί το Γυμνάσιο. Το κτίριο το οποίο θα βρεθεί βρισκόταν στην παραλιακή οδό Βενιζέλου και το χρησιμοποιούσε η Εθνική Τράπεζα ως δευτερεύοντα αποθηκευτικό χώρο. Παρ΄ όλα τα μεγάλα προβλήματα που θα αντιμετωπίσουν - κυρίως το οικονομικό, το κτίριο θα επισκευαστεί και θα εξοπλιστεί με θρανία, έδρανα, ερμάρια και όργανα και το καινούριο σχολείο θα λειτουργήσει. Στη συνέχεια θα γίνουν κι άλλες ενέργειες ώστε να επισκευαστούν και εξοπλιστούν και τα υπόλοιπα σχολικά κτίρια.

Νέο Κοιμητήριο

Το υπάρχον κοιμητήριο λόγω των συχνών θανάτων των στρατιωτών και των προσφύγων, είχε γεμίσει. Δυο μήνες από την άφιξή του ο Γερβάσιος, με τη μορφή του κατεπείγοντος θ΄ αντιμετωπίσει το θέμα της επέκτασης του υπάρχοντος κοιμητηρίου. Το οικόπεδο που θα βρεθεί βρισκόταν βόρεια του υπάρχοντος. Η Δημογεροντία στις 3 Μαρτίου 1923 θα στείλει αίτημα στη Μεραρχία για να βοηθήσει στο έργο, καθώς και εκείνη αντιμετώπιζε μεγάλο πρόβλημα με το θάνατο εκατοντάδων στρατιωτών...

Ο Γερβάσιος Σαρασίτης θα συνδέσει το όνομά του με την ιστορία των πρώτων χρόνων της ελεύθερης Αλεξανδρούπολης και τις προσπάθειες για την αναγέννησή της. Η σχετικά σύντομη ζωή του στη Μητρόπολη (1922-1934) είναι η ίδια η ιστορία της φιλανθρωπικής κινήσεως της πόλης, όπως γράφει παραπάνω και η εφημερίδα "Δυτική Θράκη".

Από το βιβλίο του Γ. Κανδηλάπτη "ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΑΝΑΛΕΚΤΑ", εκδοθέν στο τυπογραφείο Σακελλαρίδη στην Αλεξανδρούπολη το 1925. Στο βιβλίο περιέχεται ο γενεαλογικός πίνακας της οικογένειας των Σαρασιτών, μεταξύ των οποίων και ο Γερβάσιος.

Πηγές:

• Χρυσόστομος Μυρίδης, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΝΤΟΥ, 7ος τόμος, 1937.
• π. Αθανάσιος Γραμμένος, Μεταπτυχιακή και Διπλωματική εργασία (ιερέας στον ιερό ναό του Αγίου Γεωργίου Νέας Χηλής).
• "Η Ζωή μου ήτοι αυτοβιογραφία. Του εξ Αργυρουπόλεως του Πόντου Γεωργίου Θ. Κανδηλάπτου - Κάνεως" της Μαρίας Βεργέτη
• Γεώργιος Κανδηλάπτης - Κάνις "Ποντιακά Ιστορικά Ανάλεκτα".
• Περιοδικό "Ποντιακά Φύλλα", έτος 1937.

Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)

Διαβάστε επίσης:

• Ο πρώτος Μητροπολίτης Αλεξανδρούπολης Γερβάσιος Σαρασίτης
• Χριστούγεννα 1922: Η Αλεξανδρούπολη υποδέχεται τον πρώτο της Μητροπολίτη Γερβάσιο Σαρασίτη