Μεταλλεία Κίρκης, το αιώνιο πρόβλημα

Διάβασα με προσοχή το από 24.10.2011 μήνυμα του Συλλόγου σας με τίτλο: «Αξιοποίηση των μεταλλείων Κίρκης», το οποίο δημοσιεύσατε σε ορισμένα μέσα ενημέρωσης της Αλεξανδρούπολης με αφορμή

Ανοιχτή επιστολή Κυριάκου Αρίκα

Προς τον Πρόεδρο και τα μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου Κίρκης

Διάβασα με προσοχή το από 24.10.2011 μήνυμα του Συλλόγου σας με τίτλο: «Αξιοποίηση των μεταλλείων Κίρκης», το οποίο δημοσιεύσατε σε ορισμένα μέσα ενημέρωσης της Αλεξανδρούπολης με αφορμή του θανατηφόρου δυστυχήματος νεαρού σε πηγάδι στοάς του εν λόγου μεταλλείου. Σχετικά με το θέμα αυτό παραθέτω παρακάτω μερικές πληροφορίες, παρατηρήσεις και σκέψεις εκ μέρους μου: ...

1) Το πρόσφατο τραγικό δυστύχημα στο μεταλλείο Κίρκης δεν ήταν τυχαίο. Στο παρελθόν υπήρξαν οπωσδήποτε και άλλα "ατυχήματα", τα οποία όμως δεν είδαν το φως της δημοσιότητας, όπως δηλητηριάσεις και γενικά βλαβερές συνέπειες στην υγεία ανθρώπων. Παρεμπιπτόντως άκουσα σε μια παλαιότερη συνομιλία στην Κίρκη, ότι βρέθηκαν στην περιοχή νεκροί οικονομικοί φυγάδες. Ποιός ενδιαφέρθηκε για τα αίτια του θανάτου τους ή για την υγεία ανθρώπων που ήρθαν σε επαφή με τοξικά χημικά αντιδραστήρια (μεταξύ αυτών και κυανιούχο νάτριο);;;

Άκουσα ιστορίες, πως κάποιοι κακόμοιροι εργάτες έβαζαν με τα γυμνά χέρια τους το χυμένο κυάνιο στα βαρέλια, όταν τον Σεπτέμβριο 2001 έγινε "απομάκρυνση" βαρελιών κυανίου εκ μέρους αρχών της Αλεξανδρούπολης. Προσωπικά έχω στο αρχείο μου φωτογραφικό υλικό με συγκλονιστικές εικόνες αποσαθρωμένων βαρελιών κυανιδίων και άλλων τοξικών ουσιών (π.χ. ανοιχτό βαρέλι κυανίου και άλλες σκορπισμένες σκόνες στην αποθήκη του μεταλλείου και δίπλα ένα στρώμα το οποίο μάλλον χρησιμοποίησαν κάποιοι οικονομικοί φυγάδες, που όπως είναι γνωστό κρύβονται και διανυκτερεύουν στους χώρους του μεταλλείου).

2) Για λόγους συντόμευσης, δεν θα σταθώ στο άλλο δράμα, των 100.000 περίπου κυβικών μέτρων μεταλλευτικών τελμάτων στις εκεί ψευτολεκάνες, που ξεπλένονται διαρκώς από τα βρόχινα νερά και ταξιδεύουν κατά μήκος του ποταμιού Ειρήνης μέχρι την Αλεξανδρούπολη. Ποιός ενδιαφέρθηκε μέχρι τώρα π.χ. για τις συνέπειες στην υγεία νεαρών που κάνουν «αγώνες» με μοτοσυκλέτες ή άλλα παιχνίδια τόλμης επάνω στις λεκάνες μεταλλευτικών τελμάτων και αναπνέουν την τοξική σκόνη (ιδιαίτερα σε περιόδους ξηρασίας);; Όλοι οι χώροι του μεταλλείου είναι προσιτοί σαν ξέφραγο αμπέλι. Άνθρωποι και κοπάδια ζώων (τα οποία ανήκουν στην αλυσίδα της διατροφής) διασχίζουν καθημερινώς τις λεκάνες τελμάτων.

Όλα αυτά είναι δυστυχώς απόρροια της ελληνικής πραγματικότητας. Με τον τραγικό θάνατο του νεαρού από τη Συκορράχη αποδεικνύεται ακόμη μια φορά η αδυναμία της πολιτείας να διαφυλάξει την δημόσια υγεία και να εξασφαλίσει την ασφάλεια των πολιτών από τις επικινδυνότητες που κρύβονται στους χώρους των μεταλλείων.

3) Το τραγικό δυστύχημα έγινε μάλλον στο πηγάδι που γνωρίζω και εγώ, στη λεγόμενη «κεντρική στοά» του μεταλλείου Άγιος Φίλιππος. Το πηγάδι αυτό απέχει από την είσοδο της στοάς περίπου 100 μέτρα. Η είσοδος της στοάς, σύμφωνα με φωτογράφησή μου το 2004 είχε σαν «μέτρο προφύλαξης» ένα είδος «φράχτη» με μερικές σιδηροτροχιές, οι οποίες οπωσδήποτε δεν υπάρχουν πλέον, εφ’ όσον από τις κλοπές και λεηλασίες εξαφανίστηκαν τα μεταλλικά αντικείμενα (και μηχανήματα των εργοταξίων) για να πωληθούν σαν παλιοσίδερα. Είναι και αυτό ένα ακόμη παράδειγμα της ελληνικής πραγματικότητας: η αδιαφορία και η ανικανότητα της πολιτείας να διαφυλάξει την περιουσία της.

4) Με την ευκαιρία αυτή να επισημάνω επίσης την επικινδυνότητα που προμηνύεται από την διαρκώς αυξανόμενη αστάθεια του εναέριου σιδηρόδρομου. Απορεί κανείς πως ακόμη διατηρούνται τα οξειδωμένα συρματόσχοινα του σε όλη τη διαδρομή των 6 χιλιομέτρων αλλά είναι θέμα χρόνου πότε θα καταρρεύσουν μαζί με τις κολώνες και τα υπόλοιπα απειλητικά κρεμάμενα βαγονέτα και να φέρουν τον θάνατο σε τυχόν εκεί περαστικούς.

5) Τον Σεπτέμβριο 2005, σε μια συνεδρίαση του Νομαρχιακού Συμβουλίου στην Αλεξανδρούπολη, παρουσία και εκπροσώπου της Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης, ήμουν εκεί παρόν και έκανα μια σύντομη εισήγηση για το θέμα του μεταλλείου Κίρκης. Δήλωσα ότι είμαι πρόθυμος να διαθέσω ανιδιοτελώς την τότε πρόσφατη εκτενή μελέτη της ομάδας εργασίας του Πανεπιστημίου Αμβούργου προκειμένου να δραστηριοποιηθεί η Περιφέρεια και η Νομαρχία για κάποια αποκατάσταση στο μεταλλείο.

Όμως, οι εν λόγω υπηρεσίες αδιαφόρησαν και αναφέρθηκαν ότι θα στηριχτούν σε σχετικό πρόγραμμα του ΙΓΜΕ, το οποίο μόλις είχε ξεκινήσει και επρόκειτο να τελειώσει και να δημοσιευτεί το 2007/2008. Σημειώνεται ότι το ΙΓΜΕ πήρε για το πρόγραμμα αυτό χορήγηση 800.000 €. Μέχρι τώρα όμως δεν δημοσιοποιήθηκε η μελέτη του ΙΓΜΕ και δεν έγινε ούτε ένα βήμα αποκατάστασης ή κάποιας πρόβλεψης κινδύνων για τη δημόσια υγεία και ασφάλεια. Έμειναν όμως οι μεγαλοπρεπείς διαφημιστικές ταμπέλλες του ΙΓΜΕ στην Πλατεία της Κίρκης και στο μεταλλείο με τον εξής θεαματικό τίτλο προβολής: «Γ΄ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ, ΠΡΟΥΠΟΛ. ΕΡΓΟΥ: 800.000 €. ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ, ΑΠΟΡΥΠΑΝΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ - ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΤΑΛΛΕΙΟΥ ΚΙΡΚΗΣ». Για το αποτέλεσμα αυτής της προβολής, ας βγάλει ο κάθε αναγνώστης μόνος του συμπέρασμα.

6) Το 2006 εκτυπώθηκε η δική μας μελέτη σε βιβλιοδετημένα ανάτυπα 57 σελίδων, με πλούσιο υλικό σχεδίων, εικόνων, αναλύσεων κ.λ.π., την οποία έστειλα τον Ιανουάριο 2007 σε διάφορες αρμόδιες Δημόσιες Υπηρεσίες της Θράκης. Ένα ανάτυπο έδωσα επίσης και στην Κοινότητα Κίρκης.

Την μελέτη αυτή είχα στείλει επίσης στον τότε Επίτροπο Περιβάλλοντος της Ευρ. Ένωσης κ. Δήμα. Η Διεύθυνση της Επιτροπής ξεκίνησε πράγματι διαδικασία προκειμένου να διαπιστωθεί εάν ήταν δυνατόν να στοιχειοθετηθεί παράβαση της κοινοτικής νομοθεσίας. Όμως ύστερα από ενάμιση χρόνο η Επιτροπή έκλεισε τη διαδικασία, αρκούμενη φαίνεται σε αβάσιμες δικαιολογίες και υποσχέσεις της Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης (προερχόμενες από το ΙΓΜΕ) και δήλωσε στην από 16.7.2008 επιστολή της «…ότι οι ελληνικές αρχές έχουν λάβει τα αναγκαία μέτρα ώστε το εγκαταλελειμμένο μεταλλείο Κίρκης να μην υποβαθμίζει το περιβάλλον. Συνεπώς, δεν είναι δυνατόν να στοιχειοθετηθεί παραβίαση της κοινοτικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας». (Άραγε πόσο υπεύθυνες ήταν οι πληροφορίες που δόθηκαν;;).

Στην τελευταία μου επιστολή από 10.9.2008 έκανα έκκληση στην Επιτροπή, «να συνεχίσει την διαδικασία εξέτασης, διότι έτσι μόνο θα εξασκηθεί πίεση στις ελληνικές αρχές και αρμόδιες υπηρεσίες να προβούν σε αποτελεσματικά μέτρα προστασίας και εξυγίανσης στην περιοχή του μεταλλείου Κίρκης», η απάντηση της επιτροπής ήταν: «Δυστυχώς η Επιτροπή αποφάσισε στις 18 Σεπτεμβρίου 2008 να θέσει την καταγγελία στο αρχείο (Ε/2008/5412)».

7) Η μελέτη μας δημοσιεύτηκε κατόπιν σε δύο μέρη (30+19 σελίδες), στα "Μεταλλειολογικά και Μεταλλουργικά Χρονικά ΜΜΧ" (έκδοση 2007), που αποτελούν την επιστημονική περιοδική έκδοση του Πανελληνίου Συλλόγου Μηχανικών Μεταλλειολόγων-Μεταλλουργών. Έτσι η μελέτη αυτή είναι δημόσια διαθέσιμη και είναι επίσης αναρτημένη στο Internet. Ολόκληρα τα κείμενα είναι π.χ. στην ιστοσελίδα antigoldgreece.wordpress.com, Θέματα: Κίρκη, mmx-kirki-a και mmx-kirki-b.

8) Όπως αναφέρθηκε επάνω, η μελέτη του ΙΓΜΕ παραμένει άγνωστη. Σε σχετικές ερωτήσεις, μέχρι και την τελευταία μου επίσκεψη στη Θράκη (Ιούλιο 2011) δεν πήρα ικανοποιητική απάντηση σχετικά με τη δημοσιοποίηση της εν λόγω μελέτης. Μια απάντηση ήταν, ότι ίσως χαρακτηρίστηκε σαν «απόρρητη». Όλα αυτά είναι απαράδεκτα, διότι η χορήγηση των 800.000 € προέρχεται από τους φορολογούμενους πολίτες, οι οποίοι έχουν νόμιμο δικαίωμα να λάβουν γνώση του περιεχομένου και των αποτελεσμάτων της μελέτης, πολύ περισσότερο όταν η μελέτη αυτή αφορά τη δημόσια υγεία. Εάν ενδιαφερθεί ο Σύλλογος σας ή κάποιος άλλος επίσημος φορέας της Κίρκης (π.χ. το Δήμο Αλεξανδρούπολης) θα πρέπει λογικά να σας διαθέσουν την εν λόγω μελέτη.

9) Στις δεκαετίες του 1980-90 συνεργάστηκα πολύ με το ΙΓΜΕ της Ξάνθης. Τα τελευταία όμως χρόνια είχε το ΙΓΜΕ αρνητικές εξελίξεις. Το ότι γίνεται λόγος για την κατάργησή του δεν είναι τυχαίο γεγονός. Είδα πριν λίγο καιρό σε Video της τηλεόρασης ΔΕΛΤΑ τον Διευθυντή του ΙΓΜΕ Ξάνθης σε μια συζήτηση για το θέμα της εκμετάλλευσης χρυσού και έμεινα έκπληκτος, το πόσο άσχετος ήταν επί του θέματος και λυπήθηκα για το χαμηλό επίπεδο της επιχειρηματολογίας και παρουσίασής του.

10) Προσωπικά δεν ασχολούμαι πλέον ευχαρίστως με το θέμα των μεταλλείων Κίρκης, διότι απογοητεύτηκα ποικιλοτρόπως, όπως και πρόσφατα από την χωρίς υπόβαθρο μελέτη αλλά υπέρμετρη προβολή του Εργαστηρίου Υγιεινής της Ιατρικής Σχολής ΔΠΘ.

11) Η πρωτοβουλία του Συλλόγου σας να επαναφέρει το θέμα «αξιοποίησης των μεταλλείων της Κίρκης», με αφορμή το τραγικό γεγονός, είναι μεν καλοπροαίρετη αλλά μάταιη, διότι και αυτή τη φορά η αρμόδιες υπηρεσίες θα αγνοήσουν τις αισιόδοξες προτάσεις σας. Ευχαριστημένοι να είστε εάν τουλάχιστον ασφαλίσουν την στοά για να μην επαναληφθεί παρόμοιο δυστύχημα.

Τα μεταλλεία θα παραμείνουν έτσι όπως έχουν, σαν μια τραγική περιβαλλοντική πληγή στην περιοχή. Ουσιαστικά δεν προσφέρουν καμιά θετική προοπτική για το χωριό Κίρκη.

12) Προσωπικά βλέπω εγώ σαν θετικό παράγοντα μελλοντικής εξέλιξης στη περιοχή Κίρκης μόνο την ωραία φύση που την περιβάλλει, το λοφώδες ανάγλυφο, οι δασικές ιδιαιτερότητες της νότιας περιοχής που συνδέεται με την περιοχή Αλεξανδρούπολης, οι όμορφοι ασβεστολιθικοί λόφοι ανατολικά έως νοτιοανατολικά της Κίρκης μέχρι τον Άβαντα και Αγ. Θεοδώρους και στη συνέχεια η βόρεια ενδιαφέρουσα περιοχή μέχρι το μεταλλείο Αγ. Φίλιππος και βορειοανατολικά μέχρι Κασσιτερά και Σάπες.

Όλη η περιοχή αυτή με κέντρο την Κίρκη είναι ιδανική για ανάπτυξη οδοιπορικής και παραθεριστικής δραστηριότητας. Χρειάζονται όμως καλές και εφαρμόσιμες ιδέες, σωστές επιλογές διαδρομών και το σπουδαιότερο, έξυπνη δημόσια προβολή και διαφήμιση. Στο πλαίσιο αυτό μπορεί να ενταχτεί και να προβληθεί μεταξύ άλλων θεμάτων φυσικά και η σημασία των μεταλλείων στο πλαίσιο γεωλογικών και κοιτασματολογικών περιγραφών. Σε ένα τέτοιο σκεπτικό βασίζεται και η εισήγησή μου που αναρτήθηκε πριν αρκετό καιρό στην ιστοσελίδα του Συλλόγου σας.

Παρατηρώ στον ευρωπαϊκό χώρο αυξανόμενα ενδιαφέροντα οδοιπορικού (και όπου το επιτρέπει η μορφολογία) και ποδηλατικού τουρισμού. Δραστηριότητες οδοιπορικού τουρισμού σημειώνονται τα τελευταία χρόνια και σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδος. Συγκριτικά η περιοχή Κίρκης έχει εξ ίσου καλές προϋποθέσεις φυσικού κάλλους. Με μια καλά οργανωμένη προβολή και διαφήμιση μπορεί η περιοχή Κίρκης να γίνει γνωστή και σε τουριστικούς - οδοιπορικούς κύκλους του εξωτερικού.

Χρειάζεται υποστήριξη του Δήμου, ένα αποφασιστικό ξεκίνημα με αρχικά μια μικρή επιλογή θεματικών διαδρομών με σχετική παρουσίαση και δημοσίευση του αντίστοιχου πληροφοριακού υλικού. Πιθανόν, οι προσπάθειες αυτές θα καρποφορήσουν ύστερα από αρκετά χρόνια, κάποτε όμως πρέπει να γίνει η αρχή, δηλαδή η θεμελίωση προϋποθέσεων για τη μελλοντική αναβάθμιση της περιοχής και την επιβίωση της Κίρκης. Νομίζω ότι η Κίρκη έχει και δυναμικό ανθρώπων που έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν εθελοντική προσφορά στον τομέα αυτό. Προσωπικά είμαι πρόθυμος να βοηθήσω στην προβολή γεωλογικών, γεωμορφολογικών, μεταλλευτικών κ.ά. θεμάτων.

13) Τέλος θα τονίσω πάλι, ότι το μεγαλύτερο αγαθό της Κίρκης είναι το φυσικό της κάλλος και - δεν ξέρω για ποιό λόγο - ειδικά ο Πολιτιστικός Σύλλογος Κίρκης επικρότησε τα μεταλλευτικά σχέδια και τα συμφέροντα μιας ξένης πολυεθνικής εταιρείας, τα οποία θα έχουν σαν αποτέλεσμα την καταστροφή της θαυμάσιας και ενδιαφέρουσας γειτονικής περιοχής από Σάπες μέχρι Πέραμα – Μεσημβρία – Μαρώνεια που αποτελεί την λοφώδη γέφυρα μεταξύ Ροδόπης και Θρακικού Πελάγους.

Η περίπτωση του μεταλλείου Κίρκης δείχνει παραδειγματικά το πρόβλημα που δημιουργούν οι μεταλλευτικές δραστηριότητες και κατόπιν την αδυναμία της Πολιτείας να διαφυλάξει το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Υπογραμμίζεται ότι το μεταλλείο Κίρκης αποτελεί ουσιαστικά μια μικρογραφία σε σχέση με τα προγραμματιζόμενα μεταλλεία χρυσού στο Πέραμα και Σάπες. Μόνο το έργο Περάματος θα προκαλέσει σχεδόν 100 φορές μεγαλύτερη περιβαλλοντική καταστροφή απ’ ότι το μεταλλείο Κίρκης. Επ’ αυτού αρκεί να αναφερθεί μόνο το εξής συγκεκριμένο παράδειγμα: Ο όγκος των μεταλλευτικών τελμάτων στο Πέραμα (σχεδόν 7.000.000 κυβ. μέτρα) θα είναι πάνω από 80 φορές μεγαλύτερος απ’ ότι στο μεταλλείο Κίρκης. Το νούμερο αυτό διπλασιάζεται εάν προσθέσουμε το έργο Σαπών και υπερπολλαπλασιάζεται εάν λάβουμε υπόψη το πλήθος εξορύξεων με ισάριθμες πελώριες λεκάνες μεταλλευτικών τελμάτων σε μια μελλοντική εξέλιξη 10 – 20 ετών.

Με πολλούς χαιρετισμούς

Κυριάκος Αρίκας
Υφηγητής Ορυκτολογίας – Πετρογραφίας Πανεπιστημίου Αμβούργου