Η 25η Απριλίου έχει καθιερωθεί ως η Παγκόσμια Ημέρα κατά της Ελονοσίας. Η ελονοσία πριν 100 χρόνια στην περιοχή της Αλεξανδρούπολης και του Ν. Έβρου.
της Ουρανίας Πανταζίδου
Η ελονοσία είναι λοιμώδης ασθένεια. Μεταδίδεται στον άνθρωπο από το θηλυκό κουνούπι του γένους Ανωφελές (Anopheles). Η ονομασία της ασθένειας προέρχεται από τις λέξεις έλος και νόσος, καθώς είχε παρατηρηθεί ότι η νόσος ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη γύρω από ελώδεις περιοχές.
Διεθνώς αποκαλείται μαλάρια (malaria) από τις ιταλικές λέξεις: mal+aria = κακός αέρας, από την πεποίθηση που επικρατούσε κάποτε ότι η ασθένεια προκαλούταν από τον «κακό αέρα» κοντά στα έλη.
Η ελονοσία ήταν γνωστή ως ενδημική ασθένεια από την αρχαιότητα. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας δεν υπάρχουν γραπτά στοιχεία για την ελονοσία στην Ελλάδα. Οι πρώτες οργανωμένες προσπάθειες για την καταπολέμηση της νόσου γίνονται από τον Κωνσταντίνο Γ. Σάββα και τον Ιωάννη Π. Καρδαμάτη. Αυτοί ιδρύουν στις 18 Φεβρουαρίου 1905 τον Σύλλογο προς Περιστολή των Ελωδών Νόσων.
Στην Ελλάδα η ελονοσία εκριζώθηκε το 1974 μετά από εντατικό και επίπονο πρόγραμμα καταπολέμησης. Τότε έλαβε πιστοποίηση «ελεύθερη της ελονοσίας». Έκτοτε καταγράφηκαν σποραδικά περιστατικά που σχετίζονταν με εισαγόμενα κρούσματα.
Η ελονοσία εξακολουθεί ν΄ απασχολεί και σήμερα την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα.
Το Υπουργείο Υγείας με εγκύκλιό του στις 12/3/2024 δίδει οδηγίες σε Δήμους και Περιφέρειες για τη διαχείριση / καταπολέμηση των κουνουπιών. Μάλιστα το Υπουργείο επισημαίνει τη σημασία της πρόληψης και τη συνεχή ενημέρωση του κοινού. (www.nomotelia.gr/photos/File/15226-24.pdf)
Η ελονοσία πριν 100 χρόνια στην περιοχή της Αλεξανδρούπολης
Με την άφιξη των προσφύγων από τη Μικρά Ασία στην Ελλάδα το 1922-1924 πανδημία ελονοσίας ξέσπασε στη χώρα. Χιλιάδες ήταν οι πρόσφυγες που πέθαιναν από τη νόσο.
Ο λαϊκός ποιητής - προσφυγικής καταγωγής αποτυπώνει το πρόβλημα της ελονοσίας:
“...Ήρθανε κυνηγημένοι
σαν τσουβάλια στοιβαγμένοι
μια εικόνα τραγική
τύφος και ελονοσία
ποιος να δώσει σημασία
να κοιτάξει προς τα εκεί...”
(Γεώργιος Αναστασιάδης «Κει στη Σμύρνη και στον Πόντο» https://neakallithea.gr)
 |
| Τύπος παιδιού ελονοσούντος |
Τον Φεβρουάριο του 1924 το Υπουργείο Υγείας θα ζητήσει τη βοήθεια και τη συνεργασία της Επιτροπής Υγιεινής της Κοινωνίας των Εθνών.
Τότε ανατέθηκε στο διακεκριμένο γιατρό Ιωάννη Π. Καρδαμάτη να παρακολουθήσει την πορεία της ελονοσίας στους προσφυγικούς οικισμούς της Μακεδονίας και της Θράκης και να υποδείξει μέτρα για την αντιμετώπισή της.
Στο τιτάνιο έργο του ο Καρδαμάτης βρήκε υποστήριξη από τη Διεύθυνση Υγιεινής, τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό και το Σύλλογο προς Περιστολή των Ελωδών Νόσων.
Για την αντιμετώπιση της νόσου δημιουργήθηκαν μεγάλα κέντρα στη Μακεδονία και τη Θράκη. Στο Νομό Έβρου τέτοια κέντρα δημιουργήθηκαν στην Αλεξανδρούπολη, τις Φέρες, το Σουφλί, το Διδυμότειχο και την Ορεστιάδα.
Επίσης δημιουργήθηκαν και μικρότερα κέντρα στους οικισμούς: Μαΐστρος, Ιάνα, Καλλιθέα, Αλή-Μπεη (Εξώπολη), Νέα Χηλή, Άνθεια, Άβαντας, Αισύμη, Νίψα, Τυχερό, Πύθιο κ.α.
Όπως σημειώνει ο Καρδαμάτης, οι πλημμύρες του ποταμού Έβρου, τα παρόχθια μέρη, οι λίμνες, οι πηγές αλλά και η εγκατάλειψη μεγάλων ακαλλιέργητων εκτάσεων συνέβαλλαν στην ενδημία της ελονοσίας.
Μεγάλες εστίες ανάπτυξης της ελονοσίας την περίοδο εκείνη ήταν η εδαφική έκταση μεταξύ Φερών και Τυχερού και ακολουθούσαν οι περιοχές της Αλεξανδρούπολης, των Δικαίων και της Μάνδρας.
Σύμφωνα με τον Καρδαμάτη στην περιοχή της Ορεστιάδας, καθώς και στους προσφυγικούς συνοικισμούς που βρίσκονταν κατά μήκος του ποταμού Έβρου, παρ΄ όλες τις πλημμύρες και την ελονοσία που άγγιζε αρχικά σχεδόν το 100%, τώρα, με την εντατική καλλιέργεια των τεράστιων εκτάσεων οι κάτοικοι δε νοσούσαν.
Μεταξύ των ετών 1921 - 1925 στην Περιφέρεια της Αλεξανδρούπολης η νοσηρότητα από ελονοσία κυμαινόταν από 40% έως 85%.
Στον παρακάτω χάρτη φαίνεται η νοσηρότητα από ελονοσία στη Θράκη
Στη Νέα Χηλή, όπου υπήρχε αφθονία ανωφελών κουνουπιών, ο Καρδαμάτης σημειώνει ότι το 1924 επί 75 οικογενειών θάνατοι εξ ελονοσίας 35.
Η λεζάντα κάτω από τη φωτογραφία γράφει:
Το πρόβλημα στη Νέα Χηλή ήταν ιδιαίτερα μεγάλο. Είναι χαρακτηριστικό το άρθρο της εφημερίδας "Φάρος της Αλεξανδρούπολης" το Νοέμβριο του 1924, όπου σημειώνει ότι στη Νέα Χηλή δεν είχαν ούτε παπά για να θάψουν τους νεκρούς τους. (www.alexpolisonline.com/2020/10/blog-post_58.html)
Από το 1925 και μετά άρχισε κάπως να βελτιώνεται η κατάσταση. Οι λόγοι - κατά τον Ι. Καρδαμάτη ήταν: Ο ιδιαίτερα βαρύς χειμώνας που επικρατούσε το 1924-1925, η μεγάλη ξηρασία που εξακολουθούσε και την άνοιξη του 1925, η χορήγηση άφθονης κινίνης στους νοσούντες, η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των προσφύγων από άποψη κατοικίας και οικονομικών, η αξιέπαινη προσπάθεια των αγροτών που καλλιέργησαν χιλιάδες ακαλλιέργητες εκτάσεις, τις οποίες μετέτρεψαν σε σιτοβολώνες κ.λ.π.
Το 1927 παρατηρήθηκαν εστίες ελονοσίας στην περιοχή μεταξύ Αλεξανδρούπολης - Σουφλίου, περιορισμένης όμως έκτασης.
Στο Νομό Έβρου την περίοδο αυτή είχε περιοριστεί και η θνησιμότητα από τη νόσο, σύμφωνα με τους πίνακες που υπέβαλε ο Νομίατρος Έβρου, Πασχάλης. Για την περιστολή / καταπολέμηση της ελονοσίας είχε δημιουργηθεί ειδική επιτροπή αποτελούμενη από το Νομάρχη, το Νομομηχανικό, τον Διοικητή Χωροφυλακής και ενός Νομίατρου ως εισηγητή. Αρωγοί της επιτροπής ήταν οι δημοτικοί και κοινοτικοί γιατροί.
Για την ενημέρωση του κοινού δόθηκαν πολλές διαλέξεις από τον Καρδαμάτη ενώ ζητήθηκε και από το Διευθυντή του κινηματογραφικού συνεργείου του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού Αντ. Δελενάρδο η ταυτόχρονη προβολή ειδικής ταινίας για την ελονοσία.
Μερικά χρόνια αργότερα ο Ι. Καρδαμάτης θα έγραφε: «Ο αγών κατά της ελονοσίας, του μεγαλυτέρου εχθρού της Φυλής, ουδενός άλλου Εθνικού υστερεί».
Ιωάννης Π. Καρδαμάτης
Το όνομά του και ο αγώνας του για την καταπολέμηση της ελονοσίας είχε ξεπεράσει τα ελληνικά σύνορα και είχε τιμηθεί τόσο στο εξωτερικό όσο και από την ελληνική πολιτεία.
Το πραγματικό όνομα της οικογένειας ήταν Νικολαΐδης - Καρδαμάτης και έφεραν και το προσωνύμιο "Τσιράμπεης" λόγω του ότι κατείχαν μεγάλες παράλιες εκτάσεις και ότι ασχολούνταν και με την αλιεία του τσίρου (σκουμπρί). Πέθανε στην Αθήνα στις 23 Ιουνίου 1942.
Ο πατέρας του Παναγιώτης ήταν μεγαλοκτηματίας και βιομήχανος στην Αθήνα, όπου είχε εγκατασταθεί το 1840, αφού πρώτα είχε τελειώσει τις εγκύκλιες σπουδές του στην Κωνσταντινούπολη. Οπως γράφεται ήταν αυτός που εισήγαγε το παγωτό και την πρώτη μηχανή παγωτού από την Ευρώπη στην Αθήνα το 1840.
Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
Πηγές:
- Υπουργείο Υγείας (www.moh.gov.gr).
- Χρυσοβαλάντης Συλβέστρος - Διπλωματική εργασία «Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΕΠΑΝΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΛΟΝΟΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ - ΜΕΤΡΑ ΕΛΕΓΧΟΥ» (https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/file/lib/default/data/1312928/theFile).
- Ιωάννης Π. Καρδαμάτης "Η Διαπαιδαγώγησις προς Καταπολέμησιν της Ελονοσίας εν Ελλάδι. Δράσις εν Θράκη και Μακεδονία".
- Ιωάννης Π. Καρδαμάτης "Τα πεπραγμένα (1914-1928)".
- Περιοδικό "Θρακικά" 1943, τόμος 18ος.
ΣΧΟΛΙΑ
Μπορείτε να σχολιάσετε μέσω Facebook ή Blogger (Google) επιλέγοντας την αντίστοιχη καρτέλα από πάνω