Οι έννοιες «μουχαμπέτ» και «παρακάθ'» που χρησιμοποιούν οι Πόντιοι για τα αυθόρμητα και συνήθως ολιγομελή γλέντια τους.
η λύρα παιζ και φαγοπότ με κρόμιδ και ελέας,
Παρακάθια μουχαπέτια και ένα τσιζίν σα τέρτια,
παρακάθια και σεβντάδες να λαρούνταν τα γεράδες…”
(Τραγούδι "Σο παρακάθ' και μουχαπέτ" - Θεόδωρος Παυλίδης)
της Ουρανίας Πανταζίδου
Δεν είναι λίγες οι φορές που μ΄ απασχόλησαν οι έννοιες «μουχαμπέτ» και «παρακάθ'», που χρησιμοποιούν οι Πόντιοι για τα αυθόρμητα και συνήθως ολιγομελή γλέντια τους.
Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο του Τούρκου λογοτέχνη Γιακούμπ Καντρί Καραοσμάνογλου «Ο τεκές του Νουρ Μπαμπά ή Κατήχηση στον Έρωτα» (εκδόσεις Σταμούλη) βρήκα πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τη λειτουργία των τεκέδων, όπου εμπεριέχεται και η λέξη «μουχαμπέτ».
Βέβαια ο λόγος που αναζήτησα πληροφορίες μέσα από το βιβλίο δεν ήταν μόνο οι λέξεις «μουχαμπέτ» και «παρακάθ'». Το ενδιαφέρον μου επεκτάθηκε και στην έννοια του τεκέ που με παρέπεμπε, αφ΄ ενός στον τεκέ που υπάρχει στο χωριό Ρούσσα του Ν. Έβρου και αφ΄ ετέρου στον τεκέ που υπήρχε στο γειτονικό μας χωριό Μάκρη Αλεξανδρούπολης, που η παράδοση θέλει από αυτόν να προέρχονταν ο παππούς (dede) που ξεκουραζόταν κάτω από το δέντρο (ağaç), από τον οποίον και πήρε το όνομα το Δεδέαγατς (η μετέπειτα Αλεξανδρούπολη).
Επίσης ήθελα να δω εάν υπήρχε κάποια σχέση των Οθωμανικών τεκέδων με τους τεκέδες όπου έπαιζαν παλαιότερα μουσική οι ρεμπέτες.
Ο συγγραφέας του βιβλίου Γιακούμπ Καντρί Καραοσμάνογλου που τοποθετεί τον τεκέ του Νουρ Μπαμπά στην Κωνσταντινούπολη, περιγράφει με εξαιρετική λεπτομέρεια την τελετή μύησης στον Μπεκτασισμό (καταργήθηκε διά νόμου το 1925), χωρίς να λείπουν κατά τη μύηση τα ποτά μέχρι κραιπάλης, τα χασίσια, το όπιο και τα ερωτικά όργια.
Μετά την ανάγνωση του βιβλίου, μαζί και με την υπόλοιπη βιβλιογραφία ομολογώ ότι μου έγιναν πιο ξεκάθαρες κάποιες έννοιες...
Μουχαμπέτ (muhabbet)
Ο μεταφραστής του βιβλίου Γιώργος Σαλακίδης γράφει για τη λέξη Μουχαμπέτ (muhabbet): Η λέξη είναι αραβική και σημαίνει αγάπη, φιλία, έρωτας, φιλική κουβέντα. Στους μυστικιστικούς και ιδιαίτερα στους μπεκτασικούς κύκλους σημαίνει τη συνεύρεση και τη φιλική κουβέντα με τη συνοδεία, κατά κανόνα ποτού και μεζέ. Θα μπορούσε ν΄ αποδοθεί ως γεύμα αγάπης. Οι μυστικιστές θεωρούν ότι μέσω της αγάπης επιτυγχάνεται αποτελεσματικότερα η γνώση του Θεού.
Το μουχαμπέτι, σύμφωνα με τη διάλεκτο των Μπεκτασήδων, είναι το πιοτό, η μουσική και τα συναφή. Η λέξη έχει περάσει και στην ποντιακή διάλεκτο ως «μουχαμπέτ» και με την ίδια ακριβώς σημασία, χωρίς όμως τις θρησκευτικές συνδηλώσεις του ισλαμικού περιβάλλοντος.
Ποιοι ήταν οι Μπεκτασήδες
Όπως γράφει ο κ. Σαλακίδης, οι Μπεκτασήδες (Bektasi) ήταν τα μέλη ή οι οπαδοί του μυστικιστικού τάγματος του Μπεκτασισμού. Ιδρυτής του Μπεκτασισμού ήταν ο Χατζή Μπεκτάς που έζησε τον 13ο αιώνα. Ήρθε από το Χορασάν (περιοχή ανατολικά του Ιράν) στη Μικρά Ασία και υπήρξε μαθητής του Μπαμπά Ισχάκ, του δερβίση που ηγήθηκε της πρώτης γνωστής τουρκομανικής εξέγερσης στη Μικρά Ασία το 1240.
Ο Μπεκτασισμός συνένωσε διάφορες αιρετικές ομάδες που είχαν δημιουργηθεί στη Μικρά Ασία, μετά την εισβολή των τουρκικών φύλων από τον 11ο αιώνα και μετά. Πίσω από την θρησκευτική αίρεση κρύβονταν συνήθως οικονομικές και κοινωνικές συγκρούσεις που έπαιρναν τη μορφή της θρησκευτικής διαφοροποίησης από το θεσμοποιημένο Ισλάμ και την περσική οργάνωση που υιοθέτησαν τα διάφορα τουρκικά κρατικά μορφώματα...
Ας πάμε τώρα και στη λέξη Παρακάθ' που χρησιμοποιούν οι Πόντιοι (οι πληροφορίες δεν περιέχονται στο βιβλίο).
“Αρνί μ' έλα μεσανυχτί εμείς ας ανταμούμες,
αν θελ'ς εφτάμε παρακάθ' αν θέλ'σ πάμε κοιμούμες”
 |
| Παρακάθ’ με τον Γώγο Πετρίδη στην Καλαμαριά (1947) www.pontosnews.gr |
Η λέξη Παρακάθ', όπως λέγεται προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη παρακάθημαι και σημαίνει κάθομαι δίπλα σε κάποιον. Ψάχνοντας βρήκα αρκετές αναφορές στη λέξη και στην ερμηνεία της, όπως:
α. Στο ελληνογαλλικό λεξικό (του Αντώνη Ηπίτη, αξιωματικού του Πολεμικού Ναυτικού 1854-1927) βρίσκομαι την ερμηνεία της λέξης παρακάθημαι = κάθομαι πλησίον ή στο πλάι κάποιου, κάθημαι πλησίον τινός.
β. Στο "Greek Extracts Attic Writers, for the Use of the Edinburg Academy 1929" που περιέχει λέξεις των αττικών συγγραφέων Πλάτωνα, Θουκυδίδη, Ξενοφώντα, Αριστοτέλη κ.α. στη λέξη παρακάθημαι έχει την ερμηνεία: I sit beside.
γ. Ο καθηγητής μουσικής Σεραφείμ Μαρμαρίδης για το παρακάθ' (ή μουχαπέτ) λέει: Μια καθαρά αυθόρμητη επικοινωνιακή πράξη μιας παρέας Ποντίων, που μαζεύεται, κάθεται γύρω από ένα τραπέζι και συζητάει, και στην ιδανική περίπτωση, όταν φτάνει σε σημείο συγκινησιακής φόρτισης και δεν μπορούν να εκφραστούν με πεζό λόγο τα συναισθήματα, εισχωρεί η μουσική και ο ποιητικός λόγος, χωρίς όμως να παραβιάζονται κάποιοι άγραφοι νόμοι, οι οποίοι γεννήθηκαν μέσα στην παράδοση... Το παρακάθ' είναι κάτι ιερό, αφού αποτελεί το σύνδεσμο της παράδοσης μεταξύ των γενεών...
Ο κ. Μαρμαρίδης λέει πολλά και ενδιαφέροντα για τις διαφορές ενός παρακάθ' του παρελθόντος και ενός σημερινού: Πλέον τα παρακάθια οργανώνονται στις περισσότερες περιπτώσεις από συλλόγους, διαφημίζονται ακόμα και σε αφίσες, και μάλιστα χρησιμοποιείται και ηλεκτρονική ενίσχυση (π.χ. μικροφωνικές εγκαταστάσεις). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να χάνεται ο αυθορμητισμός της έκφρασης. «Αυτά είναι παραστάσεις, πανηγύρια, και όχι παρακάθια. Παλαιότερα τύχαινε να βρεθούμε, μερακλώναμε και βγάζαμε τη λύρα»...
Μάλιστα, όπως επισημαίνει το πατάρι (πάλκο) επηρεάζει ένα αυθόρμητο παρακαθ'. (www.pontosnews.gr/497836/pontos/paradosi/to-parakath-kai-oi-agrafoi-nomoi-tou/)
δ. Αλλά και ο Ν. Ξενιτόπουλος - Μισιράντης γράφει για το παρακάθ': Η καρδιά άρχισε σιγά - σιγά να αποζητά το βάλσαμό της. Ένα βάλσαμο παλιό δοκιμασμένο από τον χρόνο και ταυτόχρονα τόσο νέο και θαυματουργό. Αποθύμησε την ατμόσφαιρα εκείνη την μαγευτική, της συναναστροφής γύρω από ένα τραπέζι, με προεξάρχοντα τον ήχο της λύρας και το τραγούδι. Στην ποντιακή διάλεκτο αυτή η συγκέντρωση ονομάζεται παρακάθ'...
Επίσης ο ίδιος προσθέτει: Δεν διασκεδάζουμε απλώς. Συμμετέχουμε σε μια ιεροτελεστία γεμάτη από Πόντο, που είναι βαθιά ριζωμένη μέσα μας, που κυλά στο αίμα μας, που είναι ανεξίτηλα χαραγμένη στη μνήμη μας. (ellinwnparadosi.blogspot.com/2011/01/blog-post_17.html).
Δυο λόγια για τον τεκέ στο χωριό Ρούσσα του Νομού Έβρου
Στο βιβλίο του Γιακούμπ Καντρί Καραοσμάνογλου "Ο τεκές του Νουρ Μπαμπά ή Κατήχηση στον Έρωτα" γίνεται αναφορά στον Σεγίντ Αλί Σουλτάν γνωστό και ως Αχτσή Μπαμπά, που ήταν ο κτήτορας του τεκέ της Ρούσσας.
 |
| Ο τεκές του Σεγίντ Αλί Σουλτάν στη Ρούσσα Έβρου |
Όπως γράφεται στο βιβλίο ο Σεγίντ Αλί Σουλτάν ήταν ένας εκ των δερβίσηδων που ακολούθησαν τους Οθωμανούς στη νικηφόρα τους πορεία από την Ασία στην Ευρώπη - Καλλίπολη, Διδυμότειχο, Αδριανούπολη στα μέσα του 14ου αιώνα. Ήταν ιδρυτής ενός από τους φημισμένους τεκέδες των Μπεκτασήδων στα Βαλκάνια, απ΄ όπου βγήκε αργότερα ο Μπαλίμ Σουλτάν.
Οι Μπεκτασήδες της Θράκης απέκτησαν φιλικές σχέσεις με τους χριστιανούς της περιοχής αυτής και δέχθηκαν πολλές χριστιανικές επιδράσεις, οι οποίες είναι έκδηλες στα λαϊκά θρησκευτικά έθιμα. (Ζεγκίνης Ευστράτιος "Ο Μπεκτασισμός στη Δυτ. Θράκη").
Ο κ. Δημήτρης Βραχιόλογλου στο βιβλίο του "Οι Μπεκτασήδες Μουσουλμάνοι της Δ. Θράκης" παρουσιάζει τη ζωή και τα έθιμά τους με καθαρά λαογραφική προσέγγιση, μέσα από τις αφηγήσεις αλλά και φωτογραφικό υλικό από τα πανηγύρια των Μπεκτασήδων Μουσουλμάνων, όπως τη Γιορτή Χιντερελέζ στη Ρούσσα, τη μουσική και το χορό τους, την παρουσία και τη συμμετοχή της γυναίκας στη λαική θρησκευτική τους παράδοση κ.α.
Ο Σεγίντ Αλί Σουλτάν που έζησε, έκανε οικογένεια και πέθανε εδώ, κατέχει σημαντική θέση στην ποιητική παράδοση των Αλεβιτών Μπεκτασί.
Τεκέδες, τα στέκια των ρεμπέτηδων του Μεσοπολέμου
Όσο για τους τεκέδες (καταγώγια), τα στέκια των ρεμπέτηδων του Μεσοπολέμου, η λειτουργία τους δεν πρέπει ν΄ απέχει και πολύ από τη λειτουργία των τεκέδων που παρουσιάζεται στο βιβλίο του Γιακούμπ Καντρί, τουλάχιστον όσον αφορά τα ποτά, τα τσιγάρα, τα χασίσια κ.λ.π.
 |
| iscreta.gr |
Γράφει ο Μάρκος Βαμβακάρης στην αυτοβιογραφία του: «Βέβαια στον κύκλο που γύριζα να πούμε, τον μάγκικο αυτό, στους τεκέδες που πήγαινα, ακούγαμε πολλά για διάφορους κουτσαβάκηδες προσωπικότητες... Εκεί, όταν είχα γνωρίσει τον Αλέκο τον Σχίζα να πούμε, κάθε μέρα επήγαινα στο σπίτι αυτουνού, εκεί στην Κρεμμυδαρού που ήταν το Καστράκι. Πίναμε χασίσι. Είχε λεφτά αυτός. Επήγαινα και του μάθαινα μπουζούκι και φουμέρναμε κιόλας, ε...».
Ενώ οι στίχοι του Πόντιου ρεμπέτη Γιάννη Εϊτζιρίδη ή Ετσειρίδη, γνωστός ως Γιοβάν Τσαούς (Τσαούς = Λοχίας) είναι χαρακτηριστικοί:
“Πέντε μάγκες του Περαία
πέρναγαν απ' τον τεκέ
ένας είπε απ' την παρέα
πα να πιούμε ένα αργιλέ
Μπήκαν μέσα να φουμάρουν
φώναξαν τον τεκετζή
φτιάξε ναργιλέ αφράτο
με Περσίας τουμπεκί...”
(Για τον ρεμπέτη Γιοβάν Τσαούς κ.λ.π. θ΄ ακολουθήσει άλλο ξεχωριστό αφιέρωμα).
Υ.Γ.
1. Η λέξη μουχαμπέτ ή μουχαπέτ (που χρησιμοποιούν οι Πόντιοι) προέρχεται από την τούρκικη λέξη ή για να ακριβολογούμε από την αραβική muhabbet. Δηλαδή οι Πόντιοι δεν χρησιμοποιούν το φθόγγο -μπ- αλλά το γράμμα –π–. Αυτό όμως εκτιμώ ότι δεν αλλάζει την ουσία.
Σχετικά με τη λέξη παρακάθ', ο καθηγητής του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας Ι. Παρχαρίδης στο βιβλίο του "Ιστορία της Κρώμνης" που εκδόθηκε στην Τραπεζούντα το 1911 γράφει για την ερμηνεία της λέξης παρακάθ' = νυχτέρια, αλλά πουθενά δεν αναφέρει τη λέξη "μουχα(μ)πέτ". Η λαογράφος κ. Έλσα Γαλανίδου - Μπαλφούσια στο βιβλίο της "Ποντιακή Λαογραφία" γράφει την ερμηνεία της λέξης παρακάθ' = νυχτέρια, βεγγέρα. Πουθενά δεν γράφει τη λέξη "μουχα(μ)πέτ".
Η λέξη μουχαμπέτ ή μουχαπέτ έφθασε στην πατρίδα μας από τους τουρκόφωνους Έλληνες.
2. Ο Γιακούμπ Καντρί Καραοσμάνογλου γεννήθηκε στο Κάιρο το 1889. Λίγο πριν την αποκατάσταση του συντάγματος το 1908 θα μετακομίσει στην Κωνσταντινούπολη και θα εγγραφεί στη Νομική Σχολή. Θα πρωτοστατήσει στη δημιουργία του λογοτεχνικού κινήματος. Το βιβλίο του, που εκδόθηκε το 1922 αναφέρεται στην κοινωνία του θρησκευτικού μυστικιστικού τάγματος των Μπεκτασήδων στα τέλη του 19ου - αρχές του 20ου αιώνα.
Ο συγγραφέας παρουσιάζει στο βιβλίο του όλα τα στάδια της μύησης, όπου καυτηριάζονται πολλά από αυτά που συμβαίνουν αλλά αναδεικνύονται και τα καλά στοιχεία του Μπεκτασισμού, που περικλείονται στη φάση της πνευματικής εξέλιξης της ηρωίδας: Δεν είναι αυτό το "Δόξα τω Θεώ" η φιλοσοφία του Μπεκτασισμού... Το να βάζεις το χέρι πάνω στην καρδιά και να γέρνεις το κεφάλι, το να εγκαταλείπεσαι στην πνευματική απόλαυση της ταπεινότητας και της μετριοφροσύνης, το να λες "Δόξα τω Θεώ" στις προσβολές, στα βάσανα και στους καημούς, στις ύβρεις. Ποιο άλλο μπορεί να είναι το έσχατο μυστικό του τάγματος, πέρα από το να φτάσει κανείς σ΄ αυτόν τον υψηλό στόχο;
3. Ο κ. Γεώργιος Σαλακίδης, μεταφραστής του βιβλίου του Γιακούμπ Καντρί Καραοσμάνογλου είναι καθηγητής στο ΔΠΘ.
Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
[post_ads]
ΣΧΟΛΙΑ
Μπορείτε να σχολιάσετε μέσω Facebook ή Blogger (Google) επιλέγοντας την αντίστοιχη καρτέλα από πάνω