Με μια ομάδα απόγονων Παταριανών πραγματοποιήσαμε ένα οδοιπορικό μνήμης αναζητώντας το ακατοίκητο κι έρημο σήμερα χωριό των Πατάρων κοντά στην Αισύμη.
Τέσσερα, ίσως και παραπάνω χρόνια προσπαθούσα να βρω από που μπορεί να πήρε το όνομα το χωριό Πάταρα της Αλεξανδρούπολης, όπου είχαν εγκατασταθεί 59 οικογένειες Ποντίων, σύμφωνα με την απογραφή του 1928, μεταξύ αυτών και η οικογένεια του πατέρα μου καθώς και άλλοι συγγενείς. Εδώ εγκαταστάθηκε και ο αείμνηστος δάσκαλος Γ. Κανδηλάπτης - Κάνις με την οικογένειά του, όταν διορίστηκε δάσκαλος στις 6 Οκτωβρίου 1924.
Κατά καιρούς έκανα κάποιες εικασίες για την προέλευση του ονόματος αλλά δεν είχα κάποια στοιχεία, π.χ. κάποιο αντίστοιχο όνομα στον Πόντο που να τις αποδείκνυαν. Βέβαια γνώριζα για τα Πάταρα της Λυκίας νοτιοδυτικά της Μικράς Ασίας, την πατρίδα του Αγίου Νικολάου, όμως δεν μπορούσα να συσχετίσω τις δυο περιοχές...
 |
| Πάταρα Λυκίας (με κόκκινο) el.wikipedia.org |
Κατά τον Στράβωνα το όνομα δόθηκε στα Πάταρα της Λυκίας προς τιμή του Πάταρου γιου του θεού Απόλλωνα και της Λυκίας. Στα Πάταρα λατρευόταν ο Απόλλωνας ο Παταρεύς ενώ υπήρχε ναός και μαντείο του, το δεύτερο μετά το μαντείο των Δελφών. Πάντα κατά τον Στράβωνα τα Πάταρα μετονομάστηκαν από τον Πτολεμαίο (από τους διαδόχους του Μ. Αλεξάνδρου) σε Αρσινόη, όμως τελικά το όνομα Πάταρα επικράτησε.
Έμελε να έρθει η στιγμή που πριν λίγες ημέρες με μια ομάδα απόγονων Παταριανών πραγματοποιήσαμε ένα οδοιπορικό μνήμης αναζητώντας το ακατοίκητο κι έρημο σήμερα χωριό των Πατάρων κοντά στην Αισύμη, στην Κοινότητα της οποίας ανήκε από το 1924, για να ξεκινήσω ένα νέο ταξίδι ερευνών.
Αυτή τη φορά στάθηκα τυχερή καθώς βρήκα πληροφορίες που μου είχαν διαφύγει όλο το προηγούμενο διάστημα...
Τα Πάταρα, αρχαία ελληνική λέξη, υπήρχαν όπως μαρτυρούν πηγές και στην περιοχή του Πόντου. Το χωριό βρισκόταν στον κύριο εμπορικό δρόμο από την Τραπεζούντα προς την πόλη Σάταλα.
 |
| Χάρτης Πόντου Βυζαντινών δρόμων www.digital-in.info |
Σύμφωνα με τον ψηφιακό άτλαντα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας τα Πάταρα ήταν γνωστά τουλάχιστον από το 300 μ.Χ. έως το 640 μ.Χ. Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας το χωριό ονομάστηκε Ματέν Χανλαρί (Maden hanları). http://imperium.ahlfeldt.se
Μα(ν)τέν - maden στα τούρκικα είναι τα μεταλλεία.
Ο Γ. Κανδηλάπτης - Κάνις γράφει ότι «το Ματέν Χανλαρί ήταν τόπος και πανδοχείον υπέρ την Κρώμνην δια την εαρινήν διέλευσην των εκείθεν εξ Ερζερούμης εις Τραπεζούντα ποιμνίων και καραβανίων και με μεταλλεία χαλκού και αργύρου».
Επίσης ο Γεώργιος Π. Φιρτινίδης στο βιβλίο "ΚΡΩΜΝΗ" σελ. 394 διαβάζουμε:
«Ματέν, ανατολικά από τον Αέν Ζαχαρέα, σε απόσταση ενός περίπου μιλίου και κάτω από τα μεσημβρινά κράσπεδα του Γιαλονομύτ και συγκεκριμένα κάτω από το Μυλοκοπείον είναι το "Ματέν" συγκρότημα χανιών, σαν εξάρτημα του Αέν-Ζαχαρέα.
Ήταν μεσημβρινό και σε πολύ υπήνεμη θέση και δεν υπέκειτο στη μανία των άγριων ανέμων και θυελλών, που εδοκίμαζεν ο Αέν Ζαχαρέας αλλ΄ έπεφτε έξω (δεξιά) από τον δρόμον Κρώμνη - Τραπεζούς, δεν είχε πολύ κίνηση. Από εκεί περνούσαν τα καραβάνια που κατευθύνονταν κατ΄ ευθείαν από την Τραπεζούντα 0 Αέν Ζαχαρέα προς τα εσωτερικά, Βαυπούρτ κ.λ.π. χωρίς να περάσουν από την Κρώμνην. Στο Ματέν υπήρχε και φούρνος.
Δεξιά και αριστερά από τα Χάνια υπήρχαν πηγές με άφθονο νερό, που έσμιγαν λίγο παρακάτω και σχημάτιζαν το ποτάμι του Φραγκάτων. Μέρχι το 1912 το Ματέν ήταν έδρα αστυνομίας (κορτέν) της Κρώμνης η οποία κατόπιν μεταφέρθηκε μέσα στην Kρώμνην. Τότε η Κρώμνη ήταν έδρα Μουτήρη».
Στο δρόμο των καραβανιών από Σάταλα προς την Τραπεζούντα υπήρχαν οκτώ σταθμοί - χάνια μεταξύ των οποίων Φαργανάντων - Πάταρα - Medocia - Χορτοκόπη κ.α. (ANTHONY BRYER and DAVID WINFIELD "The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos" σελ. 336 - www.greekmos.ru).
 |
| Το Maden hanlari (Πάταρα) το 1999 |
Στο βιβλίο του ο Γεώργιος Κ. Σκαλιέρης "Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας" (έκδοση 1921) μας δίνει μια πολύ ενδιαφέρουσα πληροφορία, που μάλλον εξηγεί από που πήρε το όνομα Πάταρα η περιοχή του Πόντου και ποια η σχέση με την πατρίδα του Αγίου Νικολάου: «Από τα παράλια της Σινώπης, Κερασούντας, Τρίπολης κ.λ.π. και σε απόσταση 10 - 20 χιλιόμετρα προς το εσωτερικό υπήρχαν απέραντα και πυκνότατα δάση με δρυς, πλατάνια, έλατα, πεύκα κ.α. Η εκμετάλλευση τους γινόταν από ελληνογενείς ταχτατζήδες (ξυλοκόπους), οι οποίοι προέρχονταν, όπως οι ίδιοι ομολογούσαν, από τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Λυκίας».
 |
| Τα Πάταρα χάρτης books.google.gr |
Τα Πάταρα υπήρξαν και στην αρχαιότητα στην ίδια περίπου θέση. Από εδώ πέρασε ο ιστορικός Ξενοφών με τους Μύριους κατά την επιστροφή τους από την Περσία (Κάθοδος των Μυρίων).
Φτάνοντας στο όρος Θήχη στην περιοχή της Ματσούκας οι Μύριοι αντικρίζοντας τη θάλασσα του Εύξεινου Πόντου κραύγασαν την αρχέγονη κραυγή "Θάλαττα - Θάλαττα" (www.alexpolisonline.com/2019/05/blog-post_11.html).
Όπως φαίνεται το πιθανότερο το όνομα Πάταρα δόθηκε στο χωριό του Έβρου όταν οι ξεριζωμένοι από τις προαιώνιες εστίες τους Έλληνες του Πόντου εγκαταστάθηκαν σ΄ αυτό, σε ανάμνηση της αλησμόνητης πατρίδας.
Το Οδοιπορικό Μνήμης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 2022
Ηλιόλουστο και υπέροχο ήταν το πρωινό της Κυριακής 2 Οκτωβρίου όταν ξεκινήσαμε από τη Νέα Χηλή το Οδοιπορικό Μνήμης για να βρούμε τα Πάταρα. Κάποτε ήταν προσφυγικό χωριό όπου είχαν εγκατασταθεί 59 οικογένειες από διάφορες περιοχές του Πόντου και του Καυκάσου - Καρς. Στην Αλεξανδρούπολη επιβιβάστηκαν και οι υπόλοιποι συνεπιβάτες και συνεχίσαμε το ταξίδι μας.
Το λεωφορείο αφού διέσχισε το γραφικό χωριό του Άβαντα με τις απόκρημνες βουνοπλαγιές και τα κάστρα , φθάσαμε στην Αισύμη όπου τελέσαμε το μνημόσυνο στη μνήμη εκείνων των προσφύγων . Μνημονεύσαμε όσες οικογένειες έχουμε καταγράψει έως τώρα και πάντων των κεκοιμημένων Παταριανών, ελπίζοντας ότι κάποια στιγμή θα καταφέρουμε να καταγράψουμε και τις 59 οικογένειες που είχαν εγκατασταθεί εκεί (σύμφωνα με τις λίστες της απογραφής του 1928).
Στη συνέχεια πήραμε το δρόμο που θα μας οδηγούσε στο πάλαι ποτέ χωριό όπου είχαν εγκατασταθεί οι πρόγονοί μας (προσωπικά οι γονείς του πατέρα μου). Χάρις στον υπομονετικό και ικανότατο οδηγό του Democritus Travel κατορθώσαμε να βρούμε τα Πάταρα (η διαδρομή είχε τη δυσκολία της καθώς το λεωφορείο υποχρεώθηκε να διασχίσει , σε όλη τη διαδρομή χωμάτινο δρόμο). Το συγκινητικό ήταν πως οδηγοί από την Αισύμη (απόγονοι Παταριανών και αυτοί) με τα αγροτικά τους 4Χ4 μας ακολουθούσαν, για να μας συνδράμουν σε περίπτωση που απαιτούνταν.
Η φύση οργιάζει στην περιοχή αλλά δεν υπήρχαν έστω κάποια σπίτια φαντάσματα που να δείχνουν ότι εκεί κάποτε υπήρχε ζωή - ούτε καν αυτά τα "ερείπια Πατάρων", όπως γράφει στο διαδίκτυο… Βέβαια βλέπει κανείς τα γύρω χωράφια περιποιημένα, που σημαίνει ότι κάποιες εποχές του χρόνου τα Πάταρα αποκτούν μια κάποια ζωή. Βλέπει σ΄ ένα χωράφι ένα εκκλησάκι αφιερωμένο στους Αγίους Θεοδώρους.
Με οδηγό τον Θεόδωρο Ζυγερίδη και τον ιερέα της Αισύμης φθάσαμε στη θέση όπου βρισκόταν το νεκροταφείο του χωριού. Δυστυχώς ο χρόνος στάθηκε αδυσώπητος και με το νεκροταφείο. Βέβαια δεν φταίει μόνο ο χρόνος αλλά και η εγκατάλειψή του από τους κατοίκους. Το χωριό άρχισε να ερημώνει την εποχή του εμφυλίου και το 1971 έπαψε να υφίσταται και στα χαρτιά. Από το 1924 ανήκε στην Κοινότητα της Αισύμης.
Στο χώρο του κοιμητηρίου ο ιερέας της Αισύμης τέλεσε ένα τρισάγιο στη μνήμη πάντων των κεκοιμημένων Παταριανών. Λίγο πιο κάτω ο φίλος συνταξιδιώτης Χαράλαμπος Παρασκευόπουλος (δεν έχει καμία σχέση με τα Πάταρα) τραγούδησε το ποντιακό τραγούδι "Το παιδί του Πόντου".
.jpg)
Στη συνέχεια ο Γιώργος Φωτάκης, απόγονος Παταριανών, στο χωράφι του όπου έχει μια πρόχειρη φροντισμένη κατασκευή μας προσέφερε τσίπουρο, κρασάκι και ξηρούς καρπούς, ενώ η κ. Έλλη Ζυγερίδου (σύζυγος του Παταριανού Θεόδωρου Εμ. Ζυγερίδη) μας προσέφερε νοστιμότατη πρασόπιτα. Εκεί είχαμε την ευκαιρία ν΄ ακούσουμε από παλαιότερους Παταριανούς λίγα πράγματα για το χωριό και μέσα από τις αφηγήσεις τους προσπαθήσαμε να το φανταστούμε, πως ήταν τα σπίτια τους, πως ζούσαν οι κάτοικοι…
Θυμήθηκα το πόσο γλαφυρά περιέγραφε τα Πάταρα στο βιβλίο του ο αείμνηστος δάσκαλος Γεώργιος Κανδηλάπτης - Κάνις όταν για πρώτη φορά έφθασε στο χωριό ως δάσκαλος στις 6/10/1924. Βρήκε δυο κτίσματα χωρίς πόρτες, χωρίς παράθυρα (το χωριό ήταν τούρκικο πριν το 1920) και μετέτρεψε το ένα σε σπίτι όπου εγκατέστησε την οικογένειά του και το άλλο σε σχολείο. Πόρτες και παράθυρα δεν υπήρχαν, θρανία δεν υπήρχαν, ούτε σχολική εφορεία, όπως γράφει…
Το χωριό το 1941 γνώρισε τη βουλγαρική κατοχή. Επάνω σε ένα ύψωμα υπήρχε βουλγάρικο φυλάκιο. Μάλιστα όπως λέγεται μια μέρα ένας σκοπός έριξε με το όπλο του προς το χωριό και τραυμάτισε μια γυναίκα στο πόδι.
Αφού βγάλαμε τις απαραίτητες φωτογραφίες επιστρέψαμε στην Αισύμη για ν΄ απολαύσουμε έναν καφέ μαζί με τα εδέσματα που είχαν φέρει μαζί τους οι συνταξιδιώτισσες. Στη συνέχεια πλημμυρισμένοι από διάφορα συναισθήματα πήραμε το δρόμο της επιστροφής.
Υποσχεθήκαμε του χρόνου τέτοια εποχή να επαναλάβουμε το οδοιπορικό μνήμης. Θα έχουμε την ευκαιρία έναν ολόκληρο χρόνο να ετοιμάσουμε το ταξίδι καλύτερα, προσθέτοντας και τις νέες πληροφορίες σχετικά με την προέλευση του ονόματος του χωριού, τις οποίες καταθέτω με πολύ σεβασμό και αίσθημα ευθύνης.
Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
[post_ads]
ΣΧΟΛΙΑ
Μπορείτε να σχολιάσετε μέσω Facebook ή Blogger (Google) επιλέγοντας την αντίστοιχη καρτέλα από πάνω