Μήπως εμείς απεμπολούμε το Αιγαίο μας;

Οι τέσσερις κρίσεις στο Αιγαίο, όλες με πρωταίτιο την Τουρκία, που έφεραν τις δυο χώρες στα πρόθυρα πολέμου.

του Νίκου Παπανικολόπουλου

Όπως είναι γνωστό, με την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης (1923), οι Μεγάλες Δυνάμεις, έδωσαν στην Τουρκία την Ανατολική Θράκη με τα Στενά και στην Ελλάδα το Αιγαίο με όλα τα νησιά του (εκτός Ίμβρου και Τενέδου), πιστεύοντας ότι έτσι, θα εξασφάλιζαν μια βιώσιμη ισορροπία μεταξύ των δυο κρατών.

Η ισορροπία αυτή, κατέστη εφικτή και διατηρήθηκε για 50 χρόνια. Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν από το 1973, όταν στις 8 Ιουνίου του 1973 ξεκίνησαν εργασίες για την άντληση του πρώτου ελληνικού πετρελαίου στη θαλάσσια περιοχή Πρίνου Θάσου.

Το «σχέδιο» της Τουρκίας για την «άλωση» του Αιγαίου μπήκε τότε σε εφαρμογή… Δέλεαρ, τα κοιτάσματά του και όχι μόνο. Οι Τούρκοι ποικιλοτρόπως και με κάθε τόνο το επαναλαμβάνουν ξεκάθαρα πως στα 100 χρόνια της Συνθήκης της Λωζάνης, το 2023, το status quo στο ΑΙΓΑΙΟ πρέπει να αναθεωρηθεί, ονομάζοντας κατ’ ευφημισμό, τον επεκτατισμό τους αναθεώρηση. Από ότι διαφαίνεται, οι σημερινές Μεγάλες Δυνάμεις συνηγορούν. Η ορμή και η θρασύτητα των Τούρκων φτάνει μάλιστα, μέχρι και στην απαίτηση αλλαγής του ονόματος του Αιγαίου, του λίκνου του ελληνικού πολιτισμού, σε «Θάλασσα των νήσων» για να μη θυμίζει πλέον τίποτα το ελληνικό.

Οι τέσσερις κρίσεις στο ΑΙΓΑΙΟ, όλες με πρωταίτιο την Τουρκία, που έφεραν τις δυο χώρες στα πρόθυρα πολέμου, το 1976 με το υδρογραφικό «Χόρα», το 1987 με το ίδιο σκάφος - μετονομασμένο σε «Σισμίκ Ι», το 1996 με τα Ίμια και πρόσφατα με το ερευνητικό «Ορούτς Ρέις», δίνουν στην Τουρκία προβάδισμα για την επίτευξη του στόχου της.

Εδώ και μισό αιώνα «κερδίζει» τον «πόλεμο του Αιγαίου» χωρίς μάχες και ναυμαχίες αλλά εκτοξεύοντας απειλές και δημιουργώντας κρίσεις. Μέσα από αυτές, μας σέρνει σε διάλογο και διαπραγματεύσεις και μετά από ένα «ανατολίτικο παζάρι» πάντα κάτι κερδίζει. Ας θυμηθούμε…

Η κρίση του Ιουλίου 1976, με το τουρκικό ερευνητικό «Χόρα», έσυρε την Ελλάδα σε διάλογο με την Τουρκία όπου προέκυψε το «Πρωτόκολλο της Βέρνης» προβλέποντας αμοιβαία αποχή Ελλάδας και Τουρκίας από έρευνες στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου, δηλαδή έξω από τα 6 ναυτικά μίλια των χωρικών υδάτων και των δυο χωρών.

Η κρίση του Μαρτίου 1987, με το ίδιο τουρκικό ερευνητικό μετονομασμένο σε «Σισμίκ Ι», έσυρε και πάλι την Ελλάδα σε διάλογο που κατέληξε σε δυο Συμφωνίες:

1. Τη «Συμφωνία του Νταβός», τον Ιανουάριο του 1988, όπου στο Νταβός της Ελβετίας, οι Πρωθυπουργοί Ανδρέας Παπανδρέου και Τουργκούτ Οζάλ αποφάσισαν το «μη πόλεμο», συμφωνώντας να εντείνουν τις προσπάθειές τους για να μην προκύψει άλλη μεταξύ τους κρίση, να συναντιούνται τουλάχιστον μία φορά το χρόνο και να εγκαταστήσουν απευθείας τηλεφωνική γραμμή.

Η Συμφωνία επικυρώθηκε με την υπογραφή "Μνημονίου" μεταξύ Παπούλια και Γιλμάζ στο οποίο προβλεπόταν οι ασκήσεις των δυο χωρών στα διεθνή ύδατα και το διεθνή εναέριο χώρο του Αιγαίου που απαιτούσαν έκδοση NAVTEX ή NOTAM να μη διεξάγονται για μεγάλα χρονικά διαστήματα καθώς και σε τουριστική περίοδο ή κατά τη διάρκεια θρησκευτικών και εθνικών εορτών των δυο χωρών.

2. Τη «Συμφωνία της Βουλιαγμένης», το Μάιο του 1988, όπου οι δύο Πρωθυπουργοί Ανδρέας Παπανδρέου και Τουργκούτ Οζάλ, συναντήθηκαν στον «Αστέρα Βουλιαγμένης» και αποφάσισαν να παγώσει κάθε έρευνα στο Αιγαίο έξω από τα χωρικά ύδατα των δύο χωρών…

Η κρίση των Ιμίων, τον Ιανουάριο του 1996, όπου με την αποδοχή της προτροπής Ρίτσαρντ Χόλμπουργκ για αμοιβαία αποχώρηση, δώσαμε στους Τούρκους το δικαίωμα να δημιουργήσουν τη θεωρία των «γκρίζων ζωνών» σε όλο το Αιγαίο.

Ακολούθησε η «Συμφωνία της Μαδρίτης», όπου στα πλαίσια της εκεί Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ, στις 8 Ιουλίου του 1997, ο Έλληνας πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης και ο Τούρκος πρόεδρος Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ υπέγραψαν κοινή δήλωση, γνωστή ως «Συμφωνία της Μαδρίτης», στην οποία, για πρώτη φορά, γινόταν αναφορά σε "ζωτικά συμφέροντα και ενδιαφέροντα" της Τουρκίας στο Αιγαίο…

Η σημερινή κρίση με το ερευνητικό «Ορούτς Ρέις» απ΄ ότι φαίνεται θα καταλήξει και πάλι σε ένα διάλογο…

Και δεν είναι μόνο τα αποτελέσματα ενός διαλόγου, μετά τις «κρίσεις», που μας κάνουν να ξεχνάμε σιγά σιγά ότι το ΑΙΓΑΙΟ είναι ελληνικό, αλλά είναι και οι δικές μας «θέσεις» και «συμπεριφορές» για αυτό. Ας τις θυμηθούμε…

Καμία ελληνική κυβέρνηση, από τον Οκτώβριο του 1973 και μετά, δεν τόλμησε να εκδώσει το προβλεπόμενο, από το άρθρο 139 του ΚΔΝΔ (Ν.Δ. 187/73), Προεδρικό Διάταγμα για την επέκταση των χωρικών μας υδάτων πέραν των 6 ναυτικών μιλιών.

Καμία ελληνική κυβέρνηση, από τον Ιούνιο του 1995 και μετά, δεν τόλμησε να εκδώσει το προβλεπόμενο, από το άρθρο «δεύτερο» του Νόμου 2321/1995, Προεδρικό Διάταγμα για την επέκταση των χωρικών μας υδάτων πέραν των 6 ναυτικών μιλιών και δυνητικά μέχρι τα 12, όπως σαφώς προβλέπουν τα άρθρα 2, 3 και 121 παρ.1 και 2 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS 82) την οποία και επικυρώσαμε με τον ίδιο νόμο.

Και όταν μιλάμε για την επέκταση των χωρικών μας υδάτων εξυπακούεται ότι απαιτείται απλά και μόνο η έκδοση ενός Προεδρικού Διατάγματος καθώς ήδη υπάρχει το νομοθετικό πλαίσιο (Ν.Δ. 187/73 και Ν. 2321/95) και επίσης δεν απαιτούνται οι χρονοβόρες και πολύπλοκες διαδικασίες που απαιτούνται για τον καθορισμό υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ.

Την τελευταία διετία θυμήθηκαν το αυτονόητο που είναι η επέκταση των χωρικών υδάτων της Ελλάδας, και πάλι το θυμήθηκαν μόνο για το Ιόνιο. Στην τελετή παραλαβής - παράδοσης του Υπουργείου Εξωτερικών από τον Νίκο Κοτζιά στον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα, το Σάββατο 20 Οκτωβρίου 2018, κυριάρχησε η προαναγγελία της επέκτασης των χωρικών υδάτων της Ελλάδας από τα Διαπόντια νησιά έως και τα Αντικύθηρα. Επίσης, το επανέλαβε από το βήμα της Βουλής ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, τέλη Αυγούστου 2020, κατά τη συζήτηση και κύρωση τελικά με νόμο των συμφωνιών οριοθέτησης των θαλάσσιων ζωνών με Ιταλία και Αίγυπτο.

Τη διετία 1994-1995, με πρωτοβουλία του τότε υφυπουργού Εθνικής Άμυνας, Μανώλη Μπεντενιώτη, ξεκίνησε ένα διυπουργικό πρόγραμμα από τα Υπουργεία Εθνικής Άμυνας και Αιγαίου για την επιδότηση και την ενθάρρυνση του εποικισμού ακατοίκητων νησίδων και βραχονησίδων στο Αιγαίο. Το πρόγραμμα, προέβλεπε μικρές παρεμβάσεις (ένα εκκλησάκι, έναν ιστό σημαίας, μια δεξαμενή υδάτων και ένα μικρό λιμανάκι), με ταυτόχρονη στήριξη της χλωρίδας και της πανίδας. Το πρόγραμμα διεκόπη αιφνιδιαστικά και οριστικά με την ανάληψη της Κυβέρνησης Σημίτη, τον Ιανουάριο του 1996.

Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '90 υπήρχε ουσιαστική επιτήρηση του Αιγαίου και ειδικά των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, από την Αλεξανδρούπολη μέχρι τη Ρόδο, με περιπολίες από αντιτορπιλικό του Πολεμικού Ναυτικού (κωδική ονομασία ΞΙΦΙΑΣ) που ουσιαστικά διατράνωνε την πλήρη και αδιατάρακτη ενότητα των θαλασσίων συνόρων από τον Έβρο μέχρι και το Καστελλόριζο. Στη συνεχεία το αντιτορπιλικό αντικαταστάθηκε με πυραυλάκατο ή κανονιοφόρο και από το 2000 η επιτήρηση από σκάφη του Πολεμικού Ναυτικού υποβαθμίστηκε, αφού με το Π.Δ. 242/1999 (άρθρο 1 παρ. δ) "η αστυνόμευση των θαλασσίων συνόρων" ανατέθηκε στο Λιμενικό Σώμα, αρμοδιότητα η οποία δεν προϋπήρχε (Ν.Δ. 444/1970 και Π.Δ. 259/1988). Η "αστυνόμευση των θαλασσίων συνόρων" ως αρμοδιότητα του Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ. επαναλαμβάνεται στο Ν. 4150/2013 (άρθρο 5 παρ. στ) και στο Π.Δ. 103/2014 (άρθρο 1 παρ. 2) με το οποίο καταργήθηκε το Π.Δ. 242/1999.

Το Εθνικό Σύστημα Διαχείρισης και Πληροφοριών Κυκλοφορίας Πλοίων (National Vessel Traffic Management and Information System) Ν/VTMIS, με απλά λόγια μπορούμε να πούμε ότι είναι κάτι αντίστοιχο με τους πύργους ελέγχου, στη διαχείριση της εναερίου κυκλοφορίας και επιπλέον βελτιώνει την ανταπόκριση των αρμοδίων αρχών σε ποικιλόμορφα θαλάσσια συμβάντα (ατυχήματα, επιχειρήσεις έρευνας - διάσωσης, πρόληψη και αντιμετώπιση θαλάσσιας ρύπανσης κλπ).

Είναι απορίας άξιο πως το πρώτο Κέντρο Έλεγχου Θαλάσσιας Κυκλοφορίας (V.T.S.) εγκαινιάστηκε και λειτουργεί από το Σεπτέμβριο του 2001, στο λιμάνι της Πάτρας (Ιόνιο) και όχι στο Αιγαίο με τις ιδιαιτερότητες σε θέματα εθνικά, λαθρομετανάστευσης και αυξημένης κυκλοφορίας.

Από το 1997, οι εκάστοτε Υπουργοί Εμπορικής Ναυτιλίας, εξαγγέλλουν ίδρυση και λειτουργία V.T.S. για το Αιγαίο αλλά μέχρι σήμερα τίποτα.

Το Μάρτιο του 2005, η Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων κ. Άννα Ψαρούδα - Μπενάκη υποδέχθηκε τον εκλεγέντα Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Κάρολο Παπούλια, μιλώντας περί «αποδοχής μειωμένης εθνικής κυριαρχίας στα πλαίσια της διασφάλισης της ειρηνικής συνύπαρξης στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον»!

Τον Οκτώβριο του 2009, η λέξη ΑΙΓΑΙΟ εξαφανίστηκε από τους τίτλους των Υπουργείων της Ελληνικής Κυβέρνησης. Επανεμφανίστηκε στις κυβερνήσεις της περιόδου 2012-1014 και εξαφανίστηκε και πάλι από όλες τις επόμενες κυβερνήσεις.

Το 2010 καταργήθηκε ο θεσμός της «Ναυτικής Εβδομάδας», ένας θεσμός τιμή στη θάλασσα, την πηγή της ζωής που μαζί της συνδέθηκε και εξακολουθεί να συνδέεται η ιστορία της πατρίδας μας. Και με αυτό τον τρόπο, γυρίσαμε πλάτη στο Αιγαίο, το λίκνο του ελληνικού πολιτισμού με τα «ξύλινα τείχη», την επί επτά αιώνες θαλασσοκρατία του Βυζαντίου, το «θαύμα» του 1821 όπου τα «σιτοκάραβα» έγιναν «πολεμικά» και οι «εμποροκαπετάνιοι» «κυβερνήτες», τα κατορθώματα του θρυλικού «Αβέρωφ» και σήμερα με τις ένδοξες μονάδες του Πολεμικού Ναυτικού και το φιλότιμο προσωπικό του Λιμενικού Σώματος.

Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων στην 4023/64557/16-5-2014 Απόφασή του «Καθορισμός όρων και προϋποθέσεων δικαιολογητικών και διαδικασίας για την έγκριση αδειών αλίευσης σε αλιευτικά σκάφη» (ΦΕΚ 1307 Β/22-5-2014) στο άρθρο 3 παρ. 3 αναφέρει: «Η χρήση της άδειας αλίευσης στα διεθνή ύδατα, με το αλιευτικό εργαλείο "τράτα βυθού" απαγορεύεται στη γεωγραφική υποπεριοχή (GSA) 20, 22, 23 της ΓΕΑΜ ως εξής: (α) από 24-5-2014 μέχρι 15-7-2014 σε όλες τις περιοχές (β) από 16-7-2014 μέχρι 01-10-2014 και δυτικά του 25ου μεσημβρινού της υποπεριοχής 22. Περιοχές και χρονικές περίοδοι απαγόρευσης θα επανεξεταστούν, εφόσον συντρέχουν λόγοι, μετά το 2015». Υπόψη ότι ο 25ος μεσημβρινός είναι αυτός που επικαλούνται οι Τούρκοι καθώς διχοτομεί το Αιγαίο.

Στις 27 Νοεμβρίου 2019 ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του πρωθυπουργού, Θάνος Ντόκος, σε συνέντευξή του πρότεινε «συνεκμετάλλευση με τους Τούρκους» του εθνικού μας πλούτου και στις 2 Ιανουαρίου 2020 ο βουλευτής της ΝΔ, Μπάμπης Παπαδημητρίου, δήλωνε πως «δεν είναι καθόλου κακό πράγμα η συνεκμετάλλευση με την Τουρκία».

Οι Τούρκοι, με τις «πλάτες» συμμάχων και εταίρων, επί μισό αιώνα διεκδικούν, με πάμπολλους τρόπους, την ανατροπή του status quo στο Αιγαίο. Επιζητούν τη διχοτόμηση ή τη συνεκμετάλλευσή του και δυστυχώς εμείς το απεμπολούμε*…

Ευελπιστούμε οι κυβερνώντες έστω και την ύστατη στιγμή να αναλογιστούν την ιστορική τους ευθύνη απέναντι στο ΑΙΓΑΙΟ, αυτό που ιδιαίτερα τους πρώτους χρόνους της ελληνικής αρχαιότητας υπήρξε ο φορέας των πολιτιστικών ρευμάτων, που ήρθαν στην Ελλάδα, για να διαμορφωθούν στο γραφικό φυσικό περιβάλλον της και να δώσουν τους πολύχυμους καρπούς τους, που και σήμερα συγκεντρώνουν το θαυμασμό της οικουμένης.

* Απεμπολώ = ξεπουλώ ή εγκαταλείπω κάτι σπουδαίο (Λεξικό Γ. Μπαμπινιώτη, Αθήνα 2009, σελ. 173).

ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ
Υποναύαρχος Λ.Σ. (ε.α)