Στη Βουλγαρία η… Ελλάδα αναστενάζει

Το POLITICO πραγματοποίησε ένα άκρως εντυπωσιακό οδοιπορικό στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, στο σημείο δηλαδή που το τελευταίο διάστημα παρατηρείται μια έντονη κινητικότητα. Δεν πρόκειται για επικίνδυνες ενέργειες της γείτονας χώρας, ούτε για ορμητήριο λογής παρανομιών

Το POLITICO πραγματοποίησε ένα άκρως εντυπωσιακό οδοιπορικό στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, στο σημείο δηλαδή που το τελευταίο διάστημα παρατηρείται μια έντονη κινητικότητα.

Δεν πρόκειται για επικίνδυνες ενέργειες της γείτονας χώρας, ούτε για ορμητήριο λογής παρανομιών. Είναι ο δρόμος της εξόδου των Ελλήνων προς τη Βουλγαρία.

Τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα είναι ένα άχαρο μέρος. Ένα μεγάλο τσιμεντένιο στέγαστρο εκτείνεται σε τέσσερις λωρίδες κυκλοφορίας - δύο οδηγούν στη Βουλγαρία και οι άλλες δυο στην Ελλάδα. Από κάτω είναι τα φυλάκια που ελέγχουν την κίνηση στα σύνορα. Μεγάλα φορτηγά, κυρίως, πάνε και έρχονται σημειωτόν. Οι δρόμοι είναι ανοιχτοί, όπως και οι αποφάσεις των ανθρώπων.

Η οδήγηση εδώ στη βόρεια Ελλάδα είναι εντυπωσιακή. Η οροσειρά Μπέλλες στα αριστερά μου και το όρος Όρβηλος στα δεξιά μου, μαζί με τον ποταμό Στρυμόνα, έχουν κάνει ένα ποικιλόμορφο τοπίο με πράσινο και νερό: Λόφοι πνιγμένοι στα πυκνά φυλλώματα, χωράφια με ηλίανθους και καλαμπόκι, πέτρινα σπίτια με παραδοσιακές στέγες (για την προστασία από την υγρασία, τη ζέστη και το κρύο) και σε διάφορα σημεία κατά μήκος του δρόμου, κουτιά με σταυρούς και κεριά (εκκλησάκια) - που έχουν κατασκευαστεί στη μνήμη αυτών που έχασαν τη ζωή τους σε τροχαία ατυχήματα. Είναι η Βόρεια Ελλάδα και είναι πολύ όμορφη.

Τα πάντα, όμως, καταλήγουν στη τσιμεντένια μονοτονία των συνόρων. Κάποτε, από αυτά τα σύνορα ξεκινούσε το Σιδηρούν Παραπέτασμα του πρώην Ανατολικού Μπλοκ, αλλά αυτά πλέον ανήκουν στην ιστορία, καθώς από το 2007 η Βουλγαρία ανήκει στην οικογένεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εδώ στα σύνορα, όπου οι δύο χώρες συναντιούνται, η «παλιά Ευρώπη» συναντά ένα από τα νεότερα μέλη της. Κι όμως, στην ουσία, δεν έχουν αλλάξει πολλά. Μπορεί η Ελλάδα να είναι σε κρίση, η Βουλγαρία ωστόσο εξακολουθεί να είναι φτωχότερη, με το ΑΕΠ της να υπολείπεται κατά 50% και πλέον από το αντίστοιχο της Ελλάδας. Παραμένει όμως πολύ φθηνότερη. Και αυτή η διαφορά, θα ανακαλύψετε σύντομα, έχει βαθιές επιπτώσεις σε αυτή την περίοδο της κρίσης στην Ελλάδα.

Έχω μαζί μου ένα ντόπιο, τον Αλέξη, ο οποίος με βοηθά στο οδοιπορικό και μου εξηγεί αυτές τις επιπτώσεις. Αυτό που προκύπτει με βεβαιότητα είναι ότι η Βουλγαρία είναι πιο… φιλική για επιχειρηματίες που θέλουν να στήσουν μια επιχείρηση και να τη δουν να… ανθίζει.

Περίπου 50 μέτρα μετά τα σύνορα, δίπλα στο "Splendid Snack Café Restaurant", είναι ένα ελληνικό γραφείο Τουρισμού. Φαίνεται σαν ένα καλό σημείο για να ξεκινήσουμε. Μέσα συναντώ τον Γιώργο. Φορώντας ένα λευκό T-shirt, καπνίζει ένα τσιγάρο και με χαιρετάει θερμά.

Μου λέει ότι περίπου οκτώ εκατομμύρια οχήματα διασχίζουν τα σύνορα κάθε χρόνο. Πολλοί τουρίστες εισέρχονται στην Ελλάδα το καλοκαίρι, αλλά κυρίως τα εισερχόμενα οχήματα είναι επαγγελματικής χρήσης, γεγονός που δείχνει τη δική του ιστορία. Ο Γιώργος μου λέει, επίσης, ότι ο αριθμός των ελληνικών επαγγελματικών οχημάτων που εγκαταλείπουν τη χώρα για να διασχίσουν τα σύνορα έχει μειωθεί.

«Τα πράγματα έχουν αλλάξει πολύ με την αύξηση του ΦΠΑ. Τα ελληνικά προϊόντα είναι πολύ πιο ακριβά και λιγότερο ανταγωνιστικά ώστε να εξάγονται. Σε αντίθεση με τα αντίστοιχα της Βουλγαρίας που είναι πιο φθηνά και έχουν μπει στη διαδικασία του ανταγωνισμού με τα δικά μας από τη στιγμή που η χώρα μπήκε στην ΕΕ. Η Βουλγαρία έχει μικρότερο κόστος παραγωγής έτσι ώστε τα προϊόντα της μπορούν να πωλούνται φθηνότερα», αναφέρει ο Γιώργος.

Κατάλαβα ότι αυτό, είναι μόνο ένα από τα πολλά μειονεκτήματα για την Ελλάδα.

«Τι να κάνουν οι επιχειρήσεις», δείχνει να αναρωτιέται, «περίπου 2.500 ελληνικές επιχειρήσεις αυτή τη στιγμή έχουν μετακινηθεί στη Βουλγαρία. Περίπου 350.000 Βούλγαροι εργάζονται σε αυτές τις επιχειρήσεις και το κάνουν με χαμηλότερους μισθούς. Τα πάντα στη Βουλγαρία είναι φθηνότερα για έναν επιχειρηματία γι' αυτό και μέσα στην κρίση πολλοί αποφάσισαν να φύγουν από την Ελλάδα και να πάνε στη Βουλγαρία για να σωθούν».

«Επίσης, η Βουλγαρία δεν έχει τόσες πολλές γραφειοκρατικές διαδικασίες για να ιδρύσεις εταιρεία, κάτι που βοηθάει στο να στήσει κάποιος την επιχείρησή του δίχως προβλήματα. Αντίθετα οι νόμοι και οι διαδικασίες στην Ελλάδα είναι πολύπλοκες και επιδεινώνουν την ήδη δυσλειτουργική γραφειοκρατία», μου λέει ο Γιώργος.

Έχει αυτό επηρέασε την περιοχή; τον ρωτάω. «Πάρα πολύ» μου απαντάει κι εκεί παρεμβαίνει ένας άλλος άντρας, ο Αριστείδης, ο οποίος κάθεται πίσω από τον πάγκο και παρακολουθεί τη συζήτηση, για να επισημάνει την επίδραση που έχει αυτό το φαινόμενο στην περιοχή. «Οι τοπικές επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα λόγω της γενικευμένης πίεσης που υφίστανται από την κρίση και την οικονομική ύφεση. Με την αύξηση των φόρων επί των προϊόντων η Ελλάδα επιδιώκει να πάρει όσο το δυνατόν περισσότερα έσοδα από τους πολίτες της, αλλά οι χαμηλότερες τιμές στη Βουλγαρία, οδηγούν πολλούς ανθρώπους τώρα να κάνουν εκδρομές κατά μήκος των συνόρων και να αγοράζουν αγαθά από την Βουλγαρία, οπότε οι τοπικές επιχειρήσεις υποφέρουν», εξηγεί ο ίδιος,

Και οι δύο παραδέχονται πως όταν έχουν την ευκαιρία πηγαίνουν μέχρι τη Βουλγαρία για να αγοράσουν τσιγάρα και άλλα είδη που εκεί τα βρίσκουν πολύ πιο φθηνά από ότι στην Ελλάδα και δείχνοντάς μου ένα πακέτο τσιγάρα ο Αριστείδης μου λέει ότι στην Ελλάδα στοιχίζει 4 € και το ίδιο μόνο 2,80 € στη Βουλγαρία.

Αγοράζουν τα πάντα από την Βουλγαρία, από προϊόντα σούπερ μάρκετ, ρούχα, τσιγάρα, αλκοόλ παρόλο που η ποιότητα δεν έχει καμία σχέση με αυτήν που προσφέρεται στην Ελλάδα. Ωστόσο, περισσότερα χρήματα χάνονται από Έλληνες καταστηματάρχες. «Στις μέρες μας, όμως, το κριτήριο είναι η τιμή και σε αυτό οι Βούλγαροι είναι άκρως ανταγωνιστικοί» μου λένε. Ο Γιώργος επισημαίνει πως «ένα επώνυμο μπλουζάκι πόλο στη Βουλγαρία κοστίζει 25 € ενώ το ίδιο στην Ελλάδα κοστίζει 65 € και είναι και τούρκικο» λέει γελώντας.

Αφού τους αποχαιρετώ, μαζί με τον Αλέξη, ανεβαίνουμε ένα γεμάτο στροφές δρόμο, παράλληλα με τα σύνορα. Η άσφαλτος ραγισμένη, εγκαταλελειμμένα ξύλινα παρατηρητήρια. Αυτή η περιοχή της χώρας είναι γεωργική και είμαι πρόθυμος να ακούσω πώς τα βγάζουν πέρα οι αγρότες στην Ελλάδα της κρίσης.

Το χωριό Άγκιστρο, δίπλα στα βουλγαρικά σύνορα, με πληθυσμό περίπου 410 κατοίκους. Τραβάμε στο κέντρο του χωριού όπου υπάρχει ένα μικρό συντριβάνι. Οι άνθρωποι εδώ δροσίζονται κάτω από τον απογευματινό ήλιο. Ένας αστυνομικός ξεπλένει ένα πανί στο νερό.

Λίγα τετράγωνα μακριά, συναντώ τον Χρήστο, έναν τοπικό αγρότη, στη βεράντα του σπιτιού του. Τόπλες, με ένα άσπρο κορμί και ένα βαθύ μαύρισμα από τους αγκώνες του και προς τα κάτω, τριχωτό στήθος και γένια. Ο Χρήστος καπνίζει σε όλη την συνέντευξη μας. Η σύζυγός του μας φέρνει παγωμένο νερό και κέικ. Στο βάθος η 6χρονη κόρη του παίζει σε μια κούνια.

Ο Χρήστος καλλιεργεί σιτάρι, καλαμπόκι και ελαιοκράμβη. Έχει 350 στρέμματα γης. Τα πράγματα δεν είναι καλά. Από το Μάιο έχει ξηρασία - κακό για τη φυτική παραγωγή. Κανονικά θα μπορούσε να αναμένει να αποδώσει περίπου 250-300 κιλά το στρέμμα, αλλά φέτος παράγει μόνο 50 κιλά λόγω των κακών καιρικών συνθηκών. Έχει δικό του εξοπλισμό και λαμβάνει, όπως και όλοι οι γεωργοί, επιδοτήσεις. Οι αγρότες επιδοτούνται με τον αριθμό των στρεμμάτων που καλλιεργούν, εξηγεί ο ίδιος. Το πρόβλημα είναι ότι, τα τελευταία χρόνια, οι επιδοτήσεις δεν ήταν οι αναμενόμενες.

Η κυβέρνηση δεν τον έχει αποζημιώσει ακόμη για τα χρήματα που έχει δώσει για το πετρέλαιο εξηγεί ο ίδιος. «Πέρυσι το έλαβα σε δύο δόσεις. Από το 2011 και μετά, πάντα υπάρχει μια καθυστέρηση που μπορεί να φτάσει και τους δύο μήνες. Φέτος δεν έχω πάρει ακόμη χρήματα. Το βλέπω πως η κυβέρνηση δεν έχει χρήματα, δεν είναι πολιτικό το θέμα». Ακόμη και τα χρήματα που έχει λαμβάνειν από τις επιδοτήσεις της ΕΕ, φτάνουν με δυσκολία στα χέρια του, καθώς παρεμβάλλεται η γραφειοκρατία που κάνει τα πράγματα δυσκολότερα.

«Οι τιμές που πληρώνω για τις πρώτες ύλες είναι πολύ υψηλές», συνεχίζει. «Έχω πληρώσει περίπου 23 € ανά σάκο λιπάσματος και περίπου 60 λεπτά το κιλό για τους σπόρους σιταριού, που είναι πάρα πολύ ακριβά. Αυτό οφείλεται σε μακροχρόνια προβλήματα όπως τα αδύναμα συνδικάτα, αλλά έχει ενταθεί κατά τη διάρκεια της κρίσης. Την ίδια στιγμή, λόγω της κρίσης, η ζήτηση έχει πέσει ραγδαία και οι τιμές πώλησης των προϊόντων μου έχουν μειωθεί. Συχνά, έχω αναγκαστεί να πουλήσω προϊόντα στο 50% του κόστους παραγωγής», εξηγεί ο ίδιος.

«Εδώ, στα σύνορα, η γη δεν παράγει», λέει με πόνο.

Τον ρωτάω να μου πει με δικά του λόγια, πώς η κρίση έχει επηρέασε την επιχείρησή του. Ανάβει ακόμα ένα τσιγάρο. «Η κρίση με έχει επηρεάσει σημαντικά λόγω των αλλαγών στις κυβερνητικές πολιτικές. Είχαμε την Αγροτική Τράπεζα που μας έδινε δάνεια, αλλά μετά την κρίση οι δανειστές ζήτησαν να κλείσει και τώρα δεν έχουμε τη δυνατότητα άλλης χρηματοδότησης. Παίρνουμε δάνεια από άλλες τράπεζες, αλλά τα χρήματα που μας δίνουν είναι πολύ λιγότερα. Δεν ξέρω πόσο ακόμη θα δουλεύω εδώ κάτω από αυτές τις συνθήκες».

Θέλω να δω ένα από τα χωράφια του και γρήγορα ανεβαίνουμε στο φορτηγό του. Κάθομαι στο πίσω μέρος και το φορτηγό αναπηδά στους χωματόδρομους μέχρι την άφιξη, λίγο αργότερα, σε ένα μικρό χωράφι που διαθέτει. Είναι ένα κιτρινοπράσινο κομμάτι γης. Αυτό, εξηγεί ο Χρήστος, είναι ελαιοκράμβη. «Αυτό παράγεται με σύμβαση για ένα εργοστάσιο, το οποίο το μετατρέπει σε βιοντίζελ». Ακουμπά στην πόρτα του φορτηγού του, ανάβει άλλο ένα τσιγάρο και μου εκθέτει ακόμη πιο μελαγχολικά τα προβλήματά του.

«Οι σπόροι ελαιοκράμβης κοστίζουν 2.800 €» μου λέει. «Πουλάω το συνολικό προϊόν για 2.400 €». Όπως και όλοι οι Έλληνες επηρεάζεται από την αύξηση των φόρων που έχουν έρθει ως μέρος των πακέτων διάσωσης. Φόροι επί των εισαγομένων πρώτων υλών και ΦΠΑ, ο οποίος έχει πάει 13 με 23 τοις εκατό, έχουν συνδυαστεί για να συμπιέσουν το κέρδος από την επιχείρησή του. «Οι φόροι μου έχουν διπλασιαστεί», τονίζει. «Την ίδια στιγμή έχω να ανταγωνιστώ τον Βούλγαρο αγρότη των οποίων οι πρώτες ύλες είναι πιο φθηνές και οι μισθοί που πληρώνουν είναι πολύ χαμηλοί. Προϊόντα έρχονται από τη Βουλγαρία η οποία μας ανταγωνίζεται στο κόστος. Ακόμη και στην Αλβανία, οι πιθανότητες κέρδους και επιτυχίας είναι καλύτερες αυτή τη στιγμή» λέει αστειευόμενος.

θα αντέξει η επιχείρησή σου; τον ρωτάω. «Κάτω από αυτές συνθήκες, όχι» απαντά. Ζητώ να μου πει αν κατηγορεί τους Βουλγάρους από την πλευρά του για τα προβλήματά του. «Δεν κατηγορώ τους Βούλγαρους. Αυτοί κάνουν τη δική τους δουλειά κι εμείς πρέπει να βρούμε τους τρόπους να παράγουμε φθηνότερα, αλλά με όλους αυτούς τους φόρους πώς μπορούμε να το κάνουμε;»

Ο Αλέξης, ο άνθρωπος που με βοηθάει στις μετακινήσεις μου, δίνει και μια άλλη διάσταση του θέματος – μια κάπως αιχμηρή διάσταση. «Οι αγρότες πήραν πολλές επιδοτήσεις τις οποίες κατασπατάλησαν. Αγόρασαν μηχανήματα που δεν χρειάζονταν. Υπάρχουν γεωργοί που διαθέτουν επτά τρακτέρ όταν θα μπορούσαν να κάνουν τη δουλειά τους και με ένα. Τώρα έχουν όλο αυτόν τον εξοπλισμό και δεν ξέρουν τι να τον κάνουν».

Φταίνε οι αγρότες; Φταίει το σύστημα; Ο Αλέξης τα ρίχνει και στην ΕΕ. «Ήξερε πού πήγαιναν αυτά τα χρήματα εδώ και χρόνια, κι όμως συνέχιζε να δίνει χρήματα. Μέσα σε όλα ήρθε και η διαφθορά. Τα χρήματα που έρχονταν έκαναν φτερά και μετατράπηκαν σε σπίτια και αυτοκίνητα».

«Οι Βούλγαροι δεν αντιμετωπίζουν το ίδιο είδος φόρων όπως οι Έλληνες, αλλά επίσης ουδέποτε έλαβαν επιδοτήσεις μέχρι την ένταξή τους στην ΕΕ, κι αυτό τους ανάγκασε να αναπτύξουν πιο προηγμένες και αποτελεσματικές τεχνικές. Έτσι, αυτό είναι ένα άλλο ζήτημα να σκεφτούμε κατά τη σύγκριση των βουλγάρων και των ελλήνων αγροτών», καταλήγει ο Αλέξης.

Πίσω από το σπίτι του Αλέξη συναντώ την Κρασιμίρα, μια Βουλγάρα η οποία εργάζεται σε μια εταιρεία στη Βόρεια Ελλάδα που συσκευάζει λαχανικά. Η Κρασιμίρα, ήρθε πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1988 και δούλευε παράνομα, αλλά έγινε νόμιμη όταν η χώρα της μπήκε στην ΕΕ.

Οι Βούλγαροι, έχοντας ζήσει για δεκαετίες πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα, έχουν άλλη άποψη για την ελληνική κρίση. Η Κρασιμίρα θυμάται πως από την πρώτη στιγμή εργάστηκε σε δουλειές που οι Έλληνες δεν καταδέχονταν να κάνουν.

«Στην πρώτη μου δουλειά που εργάστηκα στα χωράφια δούλευα από το πρωί μέχρι το βράδυ για 4.000 δραχμές μεροκάματο, κανένας Έλληνας δεν δούλευε εκεί. Τα Σαββατοκύριακα δούλευα σε μια ταβέρνα. Ο ιδιοκτήτης μου έλεγε πως ήθελε να προσλάβει Έλληνες, αλλά είτε δεν πήγαιναν, είτε δεν τα κατάφερναν και σε δύο ημέρες είχαν φύγει. Το πρόβλημα με τους Έλληνες είναι ότι δεν θέλανε να εργαστούν», μου λέει η Κρασιμίρα.

Την ρωτάω αν νομίζει ότι τα πράγματα θα αλλάξουν τώρα που η ευρωζώνη λέει ότι οι Έλληνες πρέπει να αλλάξουν νοοτροπία και στην χώρα πρέπει να γίνουν μεταρρυθμίσεις.

«Έπειτα από 27 χρόνια στην Ελλάδα έχω καταλάβει πως αυτή η νοοτροπία δεν πρόκειται να αλλάξει. Ακόμη και οι Έλληνες που δουλεύουν τώρα στη Βουλγαρία παραδέχονται πως αυτό που τους λείπει από την Ελλάδα είναι οι ώρες ξεγνοιασιάς. Τα πάντα μπορεί να είναι σε κρίση, αλλά το μεσημέρι, οι Έλληνες εξακολουθούν να θέλουν να σταματήσουν και να ξεκουραστούν για τρεις ώρες. Στη Βουλγαρία κανένα μαγαζί δεν κλείνει στις 14:00» λέει η Κρασιμίρα και συνεχίζει.

«Οι ίδιοι οι Έλληνες φταίνε για την κρίση. Έχουν μάθει να περιμένουν από τους άλλους να κάνουν τη δουλειά που πρέπει να κάνουν οι ίδιοι. Δεν έχουν κίνητρα να εργαστούν. Ακούω πολλές νοικοκυρές να λένε ότι έχουν βαρεθεί, γιατί δεν έχουν τίποτα να κάνουν, αλλά την ίδια στιγμή δεν θέλουν να εργαστούν. Οι Έλληνες πρέπει να μάθουν από την κρίση και να μην κατηγορούν τους άλλους. Στη Βουλγαρία είναι πολύ σπάνιο να δεις ένα νέο άνθρωπο να μην δουλεύει. Και δεν το κάνουν γιατί είναι αναγκασμένοι, αλλά διότι πιστεύουν πως έτσι εξυψώνονται ως άνθρωποι στην κοινωνία».

Τα βέλη της δεν σταματούν, καθώς σημειώνει πως στη Βουλγαρία, η κυβέρνηση δεν δίνει επιδοτήσεις στους αγρότες. «Αυτές οι επιδοτήσεις είναι που κατέστρεψαν τους Έλληνες. Τους έκαναν οκνηρούς και τους έβαλαν στη διαδικασία να σπαταλήσουν τα χρήματα σε άλλα πράγματα. Οι άνθρωποι πήραν δάνεια για να πάνε διακοπές, χρησιμοποιούν τις πιστωτικές κάρτες για τα πάντα, ξόδεψαν τα χρήματά τους σε καταναλωτικά αγαθά και όχι για επένδυση σε κάτι παραγωγικό και κανείς δεν σκέφτηκε για το μέλλον. Και την ίδια στιγμή όλοι νόμιζαν ότι τα πράγματα λειτουργούν ομαλά», καταλήγει η Κρασιμίρα, η οποία, βλέποντας πάντα την κατάσταση μέσα από ένα βουλγαρικό πρίσμα, είναι απαισιόδοξη για το μέλλον της Ελλάδας γιατί όπως πιστεύει δεν θα εφαρμόσει τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις και στο τέλος θα φύγει από την ευρωζώνη.

* Αυτό το άρθρο είναι μέρος της σειράς Politico Road Trip

Ρεπορτάζ: David Patrikarakos
Φωτογραφίες: Sakis Mitrolidis / AFP / Getty Images
Πηγή: POLITICO